De ‘klimaatcrisis’ van 1695

De Thames Frost Fairs vonden plaats tijdens de Kleine IJstijd, toen de rivier voldoende bevroren was om mensen, markten en festiviteiten te herbergen. Wikimedia public domain afbeelding (VS).

Eeuwenoude thermometergegevens laten zien dat Midden-Engeland in 40 jaar tijd 2°C opwarmde — twee keer zo snel als de recente opwarming.

Door Ron Barmby

Niemand zou je kwalijk nemen als je gelooft dat tussen 1980 en 2020 het klimaat is opgewarmd met een snelheid die ongekend is in de afgelopen 2.000 jaar.

Die wijdverbreide claim is gebaseerd op gereconstrueerde (niet-thermometer) temperaturen tot 1850 en met thermometers waargenomen temperaturen daarna.

Echter, thermometertechnologie bestond al 200 jaar voor 1850, en wanneer die oudere gegevens worden gebruikt, verdwijnt de wijdverbreide claim over versnelde hedendaagse opwarming als sneeuw voor de zon.

Kijk goed naar de onderstaande grafiek: dit is de temperatuurreeks ter wereld, startend in 1659. De gegevens zijn samengesteld door de MET Office, de nationale meteorologische dienst van het Verenigd Koninkrijk.

Met drieënhalve eeuw aan instrumentele gegevens overstijgt het een weerregistratie; het is een klimaatregistratie voor Midden-Engeland.

De temperatuurmetingen werden uitgevoerd met meerdere thermometers door veel verschillende mensen, waarschijnlijk de ‘techneuten’ van hun tijd, en geen van hen was aangesteld om te bewijzen dat menselijke invloed de planeet opwarmde.

Vergelijk de 40-jarige temperatuurtrends (zwarte stippellijn) van 1695 tot 1735 met die van 1980 tot 2020.

De opwarmingstrend van 1695 tot 1735 — 2°C in vier decennia — was dubbel zo groot als die van 1980 tot 2020 — 1°C in dezelfde periode.

De eerdere opwarming vond plaats vóór de industriële revolutie — een tijdperk waarin de menselijke technologie werd belichaamd door houten zeilschepen die de wereld rondvoeren. Het latere tijdperk wordt gekenmerkt door ruimteschepen in een baan om de aarde, zware industrie en enorme energieproductie.

De Engelsen ervoeren tussen 1695 en 1735 een opwarming van 2°C in 40 jaar, met veel minder technologie.

Als koning George II gevraagd zou zijn of deze opwarming een existentiële bedreiging vormde voor zijn koninkrijk, zou hij waarschijnlijk hebben gezegd dat het een periode van voorspoed was die leidde tot Engelse dominantie.

George II joeg Bonnie Prince Charlie Schotland uit, de Fransen Noord-Amerika uit, en de Spanjaarden de wereld rond — enkel omdat ze het oor van een Engelse kapitein hadden afgesneden.

Er was geen hysterie over de 2°C opwarming in het begin van de 18e eeuw in Groot-Brittannië, ondanks vele culturele overeenkomsten met de wereld van vandaag.

Het was een land van verlichte wetenschap. Isaac Newton had net zijn wetten van beweging en zwaartekracht gepubliceerd. Het was ook een centrum van belangrijke technische vooruitgang.

• In 1709 zette Abraham Darby de Industriële Revolutie in gang door ijzer in massa te produceren met cokes uit steenkool in plaats van hout.

• In 1712 bouwde Thomas Newcomen de eerste commerciële stoommachine ter wereld.

• De nationale financiën werden geavanceerder met de opening van de Bank of England in 1695.

• En het was een land verwikkeld in ogenschijnlijk eindeloze irrationele oorlogen, zoals de Oorlog van Jenkins’ Oor (1739–1742).

Aan de overkant van het Kanaal waren het de abnormaal koude temperaturen van de Kleine IJstijd vóór 1695 die een echte existentiële bedreiging vormden. De regering van Lodewijk XIV (de Zonnekoning) werd overschaduwd door koude en natte landbouwomstandigheden die in 1687 begonnen.

Honger en ziekte doodden 10% van zijn onderdanen in de koudste jaren 1693 en 1694. De gelukzalige opwarming van 1695 tot 1735 maakte een einde aan die verwoestende hongersnood.

De opwarming was gewoon een natuurlijke klimaatcyclus, maar voor het eerst werd deze geregistreerd met moderne instrumenten door wetenschappelijk ontwikkelde mensen.

Daarna, in 1736, keerde de Kleine IJstijd met kracht terug: een plotselinge daling van 1°C in 5 jaar, waar Midden-Engeland pas 200 jaar later volledig van herstelde.

Het was zo abrupt dat een oorlogsschip in de Theems vastvroor, waardoor oor-gerelateerde vijandelijkheden werden vertraagd (uiteindelijk plunderden de Britten in represailles voor het ontbrekende oor $80 miljoen aan goud uit een Spaanse galei — omgerekend naar huidige waarde).

In Frankrijk begon 1740 met 75 dagen vorst, wat een nieuwe periode van slechte oogsten en honger inluidde die decennia zou duren. Het mislukken van tarweoogsten droeg bij aan de Franse Revolutie van 1789.

Er wordt veel gespeculeerd over de oorzaken van de afkoeling van 1695 en de daaropvolgende snelle opwarming tot 1735:

Lag het aan veranderende zonneactiviteit? Het Maunder Minimum (1645–1715) vertoont enige correlatie.

Was de oorzaak de krachtige uitbarsting van de Hekla in IJsland in 1693, die zonlicht tijdelijk blokkeerde?

Was het een regionale variatie veroorzaakt door de Noord-Atlantische Oscillatie?

Of alle bovenstaande factoren?

We weten het niet, maar door mensen uitgestoten CO₂ kon geen factor zijn.

De langste thermometerreeks ter wereld laat zien dat de recente opwarming van de 20e en 21e eeuw al een natuurlijke, niet-menselijke voorganger heeft van 300 jaar geleden — en dat deze opwarming enorm gunstig was voor de mens.

En daarna werd het opnieuw koud — ijskoud (zo koud dat men zei dat het “de koperen ballen van een messing aap bevroor”).

Koning George II zou niet verbaasd zijn als de opwarming van 1695 zich gedeeltelijk herhaalde in 1980. Goddelijke gebeurtenissen komen voor — en wie zou een periode van voorspoed weigeren?

Maar hij zou verbaasd zijn te horen dat zijn opvolgers beweren dat menselijke invloed de opwarming vanaf 1980 veroorzaakte.

Wat veroorzaakte dan de opwarming van 1695?

Dit artikel werd op 3 november 2025 gepubliceerd op climatechangedispatch.com en in het Nederlands vertaald door Tom van Leeuwen. Ron Barmby is een Canadese ondertekenaar van de Clintel World Climate Declaration.