De democratie is in gevaar door de voortdenderende anti-CO2-trein. Er is een grote en groeiende onvrede in de Britse samenleving door de gevolgen van het gevoerde Net-Zerobeleid. Niet alles is verloren, maar er zullen duidelijke keuzes gemaakt moeten worden, aldus Maurice Cousins.

Er is iets aan het breken in de Britse politiek. Het centrum is duidelijk rafels aan het vertonen. De randen verharden en de publieke stemming wordt onrustig. De recente grote demonstratie in Westminster vatte het perfect samen: een vreemde alliantie van Tommy Robinson, Katie Hopkins, Lawrence Fox en zelfs Elon Musk, vergezeld door een menigte van honderdduizenden. Over de aanwezigen zei Trevor Phillips van Sky News: "Dit zijn mensen, die je kan tegenkomen in een landelijke pub met hun hond, of als je in de rij staat voor een drankje in de rust."

Zelfs Clive Lewis van Labour gaf toe dat veel van de aanwezigen van de demonstratie er niet waren voor 'die oplichters', maar gewoon 'om deel uit te maken van iets groters.'

Dit gevoel van ontwrichting blijft niet langer beperkt tot de marge. Reform UK groeit in de peilingen en ook ons medialandschap is aan het versplinteren. Michael Gove heeft gewaarschuwd dat de stemming steeds meer lijkt op de jaren 1930. Hij heeft reden om gealarmeerd te zijn. De mensen zijn in hoog tempo het vertrouwen aan het verliezen dat de bestaande politiek kan leveren.

Groot-Brittannië heeft sinds de jaren zeventig, een decennium dat zelf het ergste was qua politiek geweld sinds de Grote Onrust van 1911, geen ernstige sociale en politieke onrust meer gekend. Maar, zoals het conservatieve parlementslid Neil O'Brien heeft gewaarschuwd, hebben we nu te maken met een "samenloop van problemen", die het land in onbekende wateren dreigt te voeren. Randfiguren vinden een nieuw publiek en politieke instabiliteit is niet langer hypothetisch. Elites maken zich druk over desinformatie en online radicalisering. Ze zouden in plaats daarvan eens naar de energierekeningen van de mensen moeten kijken.

Voor alle duidelijkheid: hoge energiekosten zijn niet de enige oorzaak van de politieke volatiliteit in Groot-Brittannië, maar ze vormen wel een dagelijkse en onontkoombare herinnering aan een politiek systeem, dat niet in staat lijkt om voor verandering te zorgen. Gezinnen van alle inkomensklassen hebben drie jaar lang almaar stijgende rekeningen te verduren gehad. Ze hebben beknibbeld op luxe, op warm water en zich zelfs serieus afgevraagd of ze hun huizen überhaupt moesten verwarmen. Dit is niet slechts een economisch probleem. Het is een aantasting van de politieke legitimiteit.

Dit alles, en meer, is neergelegd in een briljant nieuw rapport van More in Common, gefinancierd door Octopus Energy. Dit rapport legt de omvang van het probleem goed vast. Zes op de tien Britten geloven nu dat de energierekening nooit meer op te brengen zal zijn. Driekwart (75%) is van mening dat de overheid verantwoordelijk is voor de hoge energierekeningen. Slechts een kwart denkt dat de overheid toch een plan heeft om de kosten te verlagen. Uit onderzoek blijkt iets dat nog pijnlijker is voor Labour: kiezers die de partij in 2024 steunden, zeggen nu dat er niets is veranderd. Ze vinden dat het belang van de mensen Labour net zo weinig kan schelen als de conservatieven. Reform UK wint terrein in deze gedesillusioneerde groepen, want al heeft Nigel Farage misschien geen duidelijk omschreven plan, hij lijkt meer te geven om de impact van hoge rekeningen op gewone mensen.

Zo worden de kosten van energie en eerste levensbehoeften de lont in het kruitvat voor opstandige politieke bewegingen. Door de hele geschiedenis heen, van de broodrellen van de 18de eeuw tot de mijnwerkersstakingen van de jaren '70, hebben energieschokken geleid tot politieke confrontaties. Wereldwijd hebben de Arabische olie-embargo's in datzelfde decennium economieën gedestabiliseerd, regeringen doen vallen en geleid tot hervorming van de westerse politiek.

Woede over immigratie of over elites die in hun eigen bubbel leven, wordt alleen politiek explosief wanneer deze samengaat met een beleving van financiële onzekerheid. Het More in Common-onderzoek toont dat degenen die het meest bezorgd zijn over hun winterrekeningen, ook het meest geneigd zijn te zeggen dat ze openstaan voor het "platbranden" van de Britse instellingen. Met andere woorden, de betaalbaarheid van energie wordt nu een kwestie van democratische stabiliteit.

Dit is het punt waar Net-Zero in beeld komt. Decarbonisatie is niet alleen maar een abstract beleidsdoel: huishoudens ervaren de gevolgen heel concreet door rekeningen, heffingen en verboden op de binnenlandse productie van fossiele brandstoffen. Uit eigen onderzoek van Net-Zero Watch blijkt dat de meeste Britten nog steeds achter het principe van Net-Zero staan, maar dat de gevolgen ervan hen tegenstaan. Zelfs als ze het verband niet rechtstreeks leggen, tasten de kosten van de transitie het geloof in de decarbonisatie aan in discussiegroepen komt naar voren dat sommige kiezers de decarbonisatie nu expliciet als schuldige aanwijzen van hun onzekerheid.

Als reactie hierop houden sommige Labour-politici en pleitbezorgers van Net-Zero vol dat het antwoord herverdeling is. Ze geloven dat subsidies, kortingen, gecontroleerde prijzen en gerichte steun tijd kunnen winnen tot de in het vooruitzicht gestelde langetermijn voordelen van hernieuwbare energie werkelijkheid worden. Het probleem is dat deze strategie botst met drie onwrikbare realiteiten: de fiscale positie van Groot-Brittannië, de kiezerspsychologie en de structurele economie van Net-Zero zelf.

Het Office for Budget Responsibility heeft al aangegeven dat er fiscaal geen speelruimte is. De belastingdruk in het Verenigd Koninkrijk is sinds de oorlog nooit zo hoog geweest. De economische groei en productiviteit blijven zwak, deels als gevolg van de aanhoudend hoge energiekosten. Er is geen ruimte voor permanente, algemene subsidies, zoals ingesteld in verband met Covid en de oorlog in Oekraïne. Met gerichte programma's is het al niet beter. Specifieke doelgroepen zoals "Red Wall"-families en "Stevenage Woman" verwerpen steun die hen uitsluit. Ze zien zichzelf als net zo kwetsbaar als iedereen met een uitkering. Gevraagd om meer te betalen om de kortingen van anderen te financieren, reageren ze woedend.

Rest dan de derde harde realiteit, de moeilijkste van allemaal: de technologieën die Net-Zero aandrijven, zijn structureel duur. Pleitbezorgers wijzen er graag op dat wind- en zonne-energie lage marginale kosten hebben (d.w.z. als ze eenmaal zijn gebouwd, is het opwekken van elke eenheid elektriciteit goedkoop). Wat ze niet zeggen, is dat gebruikers geen marginale kosten betalen. Zij betalen de kosten van het totale systeem en die stijgen door oorzaken die niet te ontgaan zijn. Energy UK, de Autoriteit die gaat over de handel in energie, heeft toegegeven dat "aanzienlijk" lagere rekeningen niet vóór 2030 zullen plaatsvinden. Ze zeggen:

"De groothandelsprijzen kunnen tegen 2030 beginnen te dalen, maar verwacht wordt dat verhogingen op andere onderdelen van de rekening deze verlagingen teniet kunnen doen."

Contracts for Difference, het belangrijkste mechanisme voor de financiering van hernieuwbare energiebronnen, bestaat uit leveringscontracten die een looptijd hebben van 15 tot 20 jaar en volledig gekoppeld zijn aan de inflatie. Huishoudens zitten daardoor vast aan steeds oplopende betalingen, ongeacht de groothandelsprijzen. De stabiliserings- en beperkingskosten lopen al in de miljarden per jaar, doordat het net betaalt om generatoren niet te laten produceren, wanneer het aanbod groter is dan de vraag of de transmissiecapaciteit. Gascentrales moeten beschikbaar blijven om windstille nachten te overbruggen, maar omdat ze minder uren draaien, zijn de kosten per eenheid hoger. Er moeten miljarden meer worden uitgegeven aan nieuwe pylonen, offshore-bekabeling en opslagtechnologieën. Elk van deze kosten zit ingebakken in de economie van een intermitterend systeem, waardoor hogere rekeningen een structurele realiteit worden in plaats van een tijdelijke storing.

Om deze redenen is Net-Zero-elektriciteit niet goedkoop. In weerwil van wat critici beweren, is verzet tegen hernieuwbare energiebronnen niet anti-klimaatwetenschap of een ideologisch standpunt. Groene energie is kapitaalsintensief, vereist een zware infrastructuur en veroorzaakt een buitengewone systeeminefficiëntie. Zelfs als windturbines en zonnepanelen in prijs dalen, zal de totale rekening voor de consument hoger blijven dan het oude model van opwekking naar behoefte. Uit een analyse van Net-Zero Watch blijkt dat de plannen van de regering voor "schone energie" elk gezin £.1.000 per jaar kunnen gaan kosten en de elektriciteitsprijzen naar 40 pence per kilowattuur kunnen jagen. Directe subsidies aan consumenten, gefinancierd door de belastingbetaler, zouden deze realiteit wel een tijdje kunnen verhullen, maar de schatkist van Groot-Brittannië heeft niet het vermogen om die illusie in stand te houden.

En hier ligt de echte botsing: de politiek vereist nu goedkopere energie, maar het Net-Zero-traject garandeert hogere kosten voor de nabije toekomst. Uit het More in Common-rapport blijkt dat kiezers geloven dat de regering de rekeningen gemakkelijk zou kunnen verlagen als ze dat zou willen. Ze accepteren geen compromissen. Als de rekeningen hoog blijven, zullen ze politici als corrupt of incompetent beschouwen. Daarom zijn energiekosten niet alleen een technische beleidsuitdaging. Het vertrouwen in onze instellingen wordt vernietigd.

Het gaat ook niet alleen maar om betaalbaarheid, maar ook om de democratie zelf. Procureur-generaal Lord Hermer KC prees onlangs de "zekerheid" die langetermijncontracten voor groene energie als pijler van de rechtsstaat bieden. Maar de CfD's  van Ed Miliband voor Allocation Round 7 (AR7) ( Contracts for Difference, financiële derivaten) leggen huishoudens vast op stijgende kosten en binden toekomstige parlementen voor wel 20 jaar aan de klimaatconsensus van gisteren. Kiezers kunnen verandering eisen, maar geen enkele verkiezing kan dat leveren. De keuze is grimmig: ondraaglijke rekeningen accepteren of contracten verbreken en een regelrechte constitutionele crisis veroorzaken. In plaats van de rechtsstaat te handhaven, dreigen CfD's het vertrouwen van het publiek erin aan te tasten.

Ministers staan nu voor een duivelse keuze. Ze kunnen de huidige eco-populistische benadering voortzetten en er daarbij op aandringen dat de herverdeling en alle illusoire toekomstige besparingen het publiek binnenboord zullen houden. Maar als ze dat doen, lopen ze het risico verdere woede aan te wakkeren, overlopen naar Reform UK en de opkomst van bewegingen die nog veel gevaarlijker zijn dan Farage. Of ze kunnen van koers veranderen door toe te geven dat het Net-Zero-beleid, zoals het is ontworpen, technisch, economisch en politiek onhaalbaar is.

Dit betekent niet dat de milieudoelstellingen volledig moeten worden opgegeven. Maar het betekent wel dat we gewoon de waarheid moeten vertellen: Groot-Brittannië kan niet tegelijkertijd in hoog tempo koolstofarm worden en goedkope huishoudelijke energie leveren. Het is buigen of barsten. Of we vertragen de transitie en herintroduceren veilige binnenlandse fossiele brandstoffen als onderdeel van de mix, of we volharden in de illusie en accepteren dat het politieke systeem zelf onder de druk kan breken.

De demonstratie van Tommy Robinson mag niet worden afgedaan als een circus van idioten. Het is een waarschuwing. Als elites kijken naar extremisme, zien ze een probleem van communicatie of misinformatie. Dat zien ze verkeerd. In de kern gaat het om een probleem van materieel overleven. Als energie onbetaalbaar blijft, kan geen enkele regering, Labour of Tory, haar legitimiteit behouden. En als Net-Zero de oorzaak van die hoge kosten blijft, zal het klimaatbeleid zelf de democratische politiek niet overleven.

De echte prijs van een onbetaalbare transitie zal niet alleen hogere energierekeningen betekenen. Het zal uitkomen op een politiek systeem dat tot het breekpunt wordt geduwd.

Dit is de Nederlandse vertaling van het artikel The greenlash is here: Britain cannot afford Net Zero and democracy at the same time van Maurice Cousins, dat op 26 september 2025 werd gepubliceerd op netzerowatch.com.