Overgenomen van Indepen. Marcel Crok is sinds deze week columnist voor Indepen.nl. Zijn bijdragen zullen enkele dagen later ook op de Clintel-website verschijnen. Hieronder zijn eerste stuk.

Foto: ANP

De Amerikaanse klimaatonderzoeker Michael Mann klaagde in 2012 twee conservatieve bloggers aan vanwege smaad. Een jury in Washington DC stelde hem in het gelijk en veroordeelde een van de bloggers tot het betalen van een schadevergoeding van 1 miljoen dollar. De boodschap is duidelijk: kritiek uiten op prominente klimaatonderzoekers kan je duur komen te staan.

Terwijl in Nederland Milieudefensie haar volgende klimaatrechtszaak aankondigde, na Shell is nu ING aan de beurt, was er aan de andere kant van de oceaan een andere intrigerende klimaatrechtszaak bezig. Michael Mann, een van de meest zichtbare klimaatonderzoekers ter wereld (niet te verwarren met de gelijknamige maar veel beroemdere filmregisseur), had twee conservatieve bloggers aangeklaagd voor smaad. De bloggers Rand Simberg van het libertaire Competitive Enterprise Institute en de Canadese auteur Mark Steyn voor de conservatieve website National Review noemden in 2012 (!) Manns werk ‘frauduleus’ en ze maakten vergelijkingen met een voor seksueel misbruik veroordeelde voetbalcoach, die aan dezelfde universiteit verbonden was als Mann. Pas na twaalf jaar kwam het daadwerkelijk tot een rechtszaak met jury.

Om deze zaak te kunnen begrijpen moeten we terug in de tijd. Michael Mann is beroemd geworden dankzij een door hem en collega’s gepubliceerde grafiek in Nature in 1998 en Geophysical Research Letters in 1999. De grafiek laat de gereconstrueerde temperatuur zien op het noordelijk halfrond vanaf het jaar 1000 en is de hockeystick-grafiek gaan heten vanwege de vorm.

De hockeystick-grafiek van Mann zoals gepubliceerd in 1999

De grafiek suggereert heel sterk dat het klimaat voor honderden jaren lang vrij stabiel was, totdat de mens fossiele brandstoffen ging gebruiken en boem de temperatuur omhoogschoot. Het internationale klimaatpanel van de VN, het IPCC, voerde de grafiek zeer prominent op in het derde IPCC-rapport in 2001 en Al Gore gebruikte de grafiek ook in zijn wijdverspreide documentaire ‘An Inconvenient Truth’ in 2006.

Voor mij persoonlijk heeft deze grafiek een grote invloed gehad op mijn carrière. In februari 2005 publiceerde ik na twee maanden onderzoeksjournalistieke research een uitgebreid artikel in Natuurwetenschap & Techniek. Twee Canadezen, Stephen McIntyre en Ross McKitrick, hadden aangetoond dat de grafiek rammelde aan alle kanten. Door een fout in de statistiek kwam er altijd een hockeystick uit, zelfs als je random data gebruikte. Ik was de journalist die de primeur van deze kritiek had. We publiceerden het verhaal niet alleen in Nederland maar ook in het Financiële Dagblad van Canada. Ik won dat jaar met het artikel de Glazen Griffioen, een prijs van 10.000 euro voor jonge wetenschapsjournalisten.

Mijn eigen ervaringen met Mann waren niet al te best. Ik stelde hem destijds zeer inhoudelijke vragen over de kritiek van McIntyre en McKitrick. Hij maakte direct allerlei ad hominem opmerkingen. Zo zei hij: “Ik moet beginnen met benadrukken dat McIntyre en McKitrick niet serieus genomen worden door de wetenschappelijke gemeenschap.” Ook suggereerde hij dat ze betaald zouden worden door de olie-industrie, iets wat niet waar was en is.

Toen volgde in 2009 Climategate, duizenden e-mails van onder andere Mann werden door een onbekende hacker openbaar gemaakt. De meeste e-mails gaan over de hockeystick-affaire. De e-mails toonden onethisch gedrag van Mann en zijn collega’s. In een van de meest beruchte e-mails schrijven ze dat ze “Mike’s Nature tric” gaan gebruiken “om de daling te verbergen”. Een van de gepubliceerde hockeystick-reconstructies, die vooral gebaseerd zijn op boomring-onderzoek, begon te dalen na 1960, een periode waarvan we juist weten door metingen met thermometers dat er opwarming was. In plaats van je af te vragen of boomringen wel geschikt zijn voor temperatuurreconstructies, besloten de onderzoekers de onwelgevallige data (de daling na 1960) gewoon weg te laten. Ze bespraken dat onderling dus in e-mails maar meldden dat echter niet in hun publicaties.

McIntyre is vanwege zijn kritiek vaak de gebeten hond. Tijdens de rechtszaak kwamen er e-mails naar boven waarin Mann McIntyre “dat stuk menselijk vuil” noemde. Zelfs tijdens de rechtszaak noemde Mann McIntyre een “blanke racist”. Mark Steyn, verreweg de bekendste van de twee aangeklaagden, stelde in de rechtszaal dan ook terecht dat Mann iemand is die wel wil uitdelen maar niet kan ontvangen.

Er zijn meerdere boeken over de hockeystick-affaire verschenen waarvan ‘The Hockey Stick Illusion’ van Andrew Montford de beste is. Op Wikipedia (altijd enorm alarmistisch over klimaat) wordt dit boek uiteraard omschreven als een vorm van ‘klimaatontkenning’. Steyn schreef nadat hij aangeklaagd was door Mann ook een boek waarin hij allerlei wetenschappers citeert die kritiek hebben op Mann en de hockeystick. Mann zelf publiceerde ook al meerdere boeken over wat hij noemt de “de hockeystick en de klimaatoorlogen”. De controverse leidde ook tot een soort blogoorlog, waarbij Mann en collega’s publiceerden op de blog RealClimate terwijl McIntyre de website Climate Audit begon, waar inmiddels 2500 artikelen zijn verschenen.

Smaad
Gezien deze achtergrond was het logischer geweest als Mann een zaak was begonnen tegen McIntyre, maar hij koos er dus voor om twee conservatieve bloggers aan te pakken, relatieve buitenstaanders in deze wetenschappelijke controverse. Daarmee maakt Mann de affaire politiek. Twee Ierse filmmakers vonden deze rechtszaak zo belangrijk vanuit het perspectief van vrijheid van meningsuiting dat ze een dagelijkse podcast erover maakten, waarbij de belangrijkste gebeurtenissen van de dag werden nagespeeld door acteurs. Bij smaad moet de aanklager (Mann in dit geval) aantonen dat hij schade heeft geleden door de twee blogartikelen. Tijdens de drie weken durende zittingen werd duidelijk dat Mann dat op geen enkele manier kon hardmaken. Een hilarisch moment was dat Mann vertelde dat hij in de supermarkt een “gemene blik” toegeworpen had gekregen van een andere klant. Was dat omdat je hem had afgesneden op de parkeerplaats of omdat hij Rand Simberg had gelezen, vroeg Steyn, die zichzelf verdedigde in de rechtszaal, aan Mann.

Verder beweerde Mann dat zijn onderzoeksfinanciering in de jaren na 2012 sterk waren teruggelopen. De advocaat van Simberg ontdekte echter dat Mann zijn bedragen helemaal niet op orde had en daarmee de jury op het verkeerde been had gezet. Een beurs van 9 miljoen dollar die hij zou hebben misgelopen, bleek bij nader inzien te gaan om een bedrag van slechts 100.000 dollar. Bovendien vertelde Judith Curry, een bekende kritische stem in het klimaatdebat, in de rechtszaal dat in die jaren alle wetenschappers te maken hadden met teruglopende fondsen voor onderzoek vanwege de naweeën van de economische crisis.

De verdediging maakte meer dan aannemelijk dat in plaats van schade te hebben geleden Manns ster al die jaren alleen maar rijzende is geweest. Zijn salaris ging omhoog, hij verhuisde van Pennsylvania State University naar het meer prestigieuze University of Pennsylvania, hij ging op de foto met onder anderen Bill Clinton en Leonardo di Caprio. Mann deed in de rechtszaal alsof hij zich niet meer kon herinneren dat hij een prijs had gewonnen van 100.000 dollar.

Jerry Sandusky
Een belangrijke rol in de zaak speelde de associatie die de twee bloggers hadden gelegd met de voor seksueel misbruik veroordeelde voetbalcoach Jerry Sandusky, die verbonden was aan dezelfde universiteit als Mann. Mann stelde uiteraard dat hij direct vergeleken was met deze pedofiel en serieverkrachter. Maar zowel Simberg als Steyn stelden dat ze niet zozeer Mann vergeleken met Sandusky, maar stelden dat als een universiteit jarenlang een serieverkrachter in bescherming nam, waarom zouden ze dan niet ook hun prominente klimaatonderzoeker de hand boven het hoofd willen houden. Met name de rol van Graham Spanier, de toenmalige president van de universiteit kwam aan bod. De universiteit deed in 2010 onderzoek naar het gedrag van Mann vanwege de Climategate-e-mails. In de rechtszaal kwam aan het licht dat Spanier zich achter de schermen met dit onderzoek bemoeid had waarna Mann volledig werd vrijgepleit. McIntyre stelde op zijn blog dat het onderzoek ernstig tekortschoot en dat geen enkele poging was gedaan om ook critici zoals hijzelf en McKitrick, die de Climategate-e-mails zeer goed konden duiden, te interviewen. Spanier werd in 2011 ontslagen en later ook veroordeeld voor zijn rol in het Jerry Sandusky-schandaal en verdween enige tijd achter de tralies. Mann bleef Spanier ook daarna noemen in het dankwoord voor zijn boeken.

Steyn heeft in de loop der jaren meerdere malen geschreven dat “het proces de straf is”. Mann gaf in de rechtszaal toe dat de zaak hem geen cent gekost heeft. Wie zijn rekeningen betaalt wilde Mann niet zeggen. Steyn kan zich inmiddels geen advocaten meer veroorloven, kreeg ook nog eens drie hartaanvallen vorig jaar, en moest crowdfunding starten om een maand lang überhaupt zijn hotelkamer in Washington DC te kunnen bekostigen. Vanuit een rolstoel verdedigde hij zichzelf maar welbespraakt als hij is deed hij dat met verve.

In het slotwoord dat de advocaten van Mann kregen, speelden ze heel slim de politieke kaart. Ze vergeleken de ‘klimaatontkenners’ die Mann aanvallen met Trump-aanhangers die de verkiezingsuitslag ontkennen. “Deze aanvallen op klimaatwetenschappers moeten stoppen.” De verdediging protesteerde heftig tegen deze opmerkingen en de rechter gaf hen daarin gelijk (“toegewezen”) maar het kwaad was mogelijk al geschied. Mann had geen sterke zaak, maar de jury beschouwde hun oordeel blijkbaar als een kans om een signaal af te geven. De jury stelde dat Mann een symbolisch bedrag van 1 dollar per blogger aan daadwerkelijke schade had geleden maar veroordeelde Simberg tot het betalen van 1000 dollar aan zogenoemde ‘punitive damages’ en Steyn zelfs tot 1 miljoen dollar. Ook stelde de jury dat hun intentie ‘kwaadaardig’ was geweest, wat suggereert dat Simberg en Steyn deze informatie verspreidden terwijl ze wisten dat het niet waar was, een absurde aantijging waarvoor geen enkel bewijs was geleverd. De schadevergoeding die Steyn moet betalen lijkt dus vooral een afschrikwekkende functie te moeten hebben. Waag het niet klimaatonderzoekers te bekritiseren, want we klagen je aan en dat kan je veel geld gaan kosten.

Mann was uiteraard in extase over de uitspraak. “Ik hoop dat dit vonnis duidelijk maakt dat het ten onrechte beschuldigen van klimaatwetenschappers niet behoort tot de vrijheid van meningsuiting”, schreef hij in een verklaring op X. Aan de sceptische kant van het spectrum merkte de Australische blogger Joanne Nova op dat precies het doel van dit soort rechtszaken is om critici de mond te snoeren. In Nederland was er nauwelijks aandacht voor de zaak, met uitzondering van NRC Handelsblad, dat een vrij uitgebreid artikel aan de uitspraak wijdde waarin de zaak vrij voorspelbaar eenzijdig belicht werd vanuit het perspectief van Mann.

Kop en intro in NRC Handelsblad naar aanleiding van de uitspraak.

Meer rechtszaken
Is de zaak nu ten einde? Vermoedelijk niet. Er zijn uitspraken van het Hooggerechtshof dat ‘punitive damages’ niet meer dan een factor tien hoger mogen zijn dan de daadwerkelijke schade. Dat zou betekenen dat Steyn maximaal 10 dollar aan schadevergoeding opgelegd zou mogen worden in plaats van de opgelegde 1 miljoen dollar. Dat klinkt ook logisch natuurlijk. Waarom zou iemand 1 miljoen dollar aan schade moeten betalen terwijl de werkelijk geleden schade nihil is of in dit geval een symbolische 1 dollar. Steyn wil dus in beroep gaan bij het Hooggerechtshof. Mann op zijn beurt overweegt om het CEI en National Review alsnog  (eerder in het proces werden die ertussenuit gehaald) voor het gerecht te slepen. Een hele reeks aan klimaatrechtszaken kan het gevolg zijn.

De uitspraak kan ook gevolgen hebben voor andere wetenschappelijke controverses zoals bijvoorbeeld die over de herkomst van het coronavirus. Daags na de uitspraak werden op X al toespelingen gemaakt dat onderzoekers die wijzen op een lek uit het laboratorium in Wuhan als waarschijnlijke oorzaak van de pandemie hetzelfde lot boven het hoofd hangt.

Dit is de eerste column van Marcel Crok voor Indepen. Crok (1971) is de bekendste klimaatjournalist van Nederland en schrijft al sinds 2005 over het klimaatdebat. Zijn boek ‘De Staat van het Klimaat’ werd aangeprezen door vriend en vijand. Samen met emeritus-hoogleraar Guus Berkhout runt hij stichting Clintel, dat het ongehoorde verhaal over klimaatverandering (dat er geen sprake is van een klimaatcrisis) bekendheid probeert te geven.