Na een weekje vakantie in Elzas en Vogezen zette ik afgelopen maandagavond de tv weer eens aan om te kijken of ik wat gemist had. Ik viel meteen het NOS-journaal binnen. Sinds ik in 2006 het boek “Het zijn net mensen” van Joris Luyendijk heb gelezen die uitlegde hoe nieuws gemaakt wordt ben ik op mijn hoede als het om nieuws gaat. Ik kijk vrijwel nooit meer naar het journaal, maar maandagavond bleef ik plakken.
Fig.1 Bron: Sylvain Ephimenco FB
Ik schrok van de vele malen dat in het journaal het woord ‘klimaat’ en samenstellingen met ‘klimaat’ erin werden gebruikt. Dat gebeurde bij een drietal items: de kabinetsformatie, droogte op Madagaskar en een alternatieve Schijf van Vijf, de zogenaamde Schijf for Life. Over de kabinetsformatie ga ik het niet hebben. Over die alternatieve Schijf van Vijf wil ik wel wat kwijt. Het item werd als volgt ingeleid door de dienstdoende journalist: “Vooral over die laatste categorie (vlees, vis , zuivel) is discussie. Want willen we ook iets bijdragen aan het milieu en klimaatverandering tegengaan dan moeten we toch echt minder zuivel en vlees eten, zeggen deskundigen.”
Ik was erg benieuwd naar de uitleg van die deskundigen over het verband tussen minder vlees eten en het tegengaan van klimaatverandering. Die deskundigen waren blijkbaar niet voorhanden. Wel werd door een aardige jonge vrouw verteld dat groenten eten beter is dan vlees en zuivel consumeren. Die jonge vrouw heet Amanda Govers en is oprichter van de stichting ‘Even geen Vlees’ in Amsterdam. Amanda heeft milieurecht gestudeerd en is daarna werkzaam geweest bij Greenpeace, vertelt de website van de stichting.
Ik vrees derhalve dat ze weinig verstand heeft van voedsel en klimaat, en gezien hun diverse opleidingen zal dat waarschijnlijk ook gelden voor de andere medewerkers van de stichting. Wel heeft Amanda samengewerkt met een aantal ‘kritische’ diëtisten, begrijp ik. Ik vrees dat dat ‘kritisch’ niets vertelt over de deskundigheid van die mensen maar meer te maken heeft met hun eigen voorkeuren. Het Voedingscentrum adviseert zo’n volledig plantaardig dieet zoals Amanda aanprijst niet, en terecht. Voor de waarde van vlees, vis en zuivel in het dieet is voldoende wetenschappelijk bewijs. Dan werkt vegetarisch geleuter vanaf de Prinsengracht in Amsterdam alleen als stoorzender, vooral als je daarmee het klimaat kan ‘redden’.
Fig.2 Bron: NOS journaal
Waar ik het eigenlijk over wil hebben is de droogte op Madagaskar. De hongersnood is, heb ik begrepen, vooral kwalitatief van aard, maar er schijnt ook hier en daar sprake te zijn van echte honger. Dat is allemaal erg schrijnend natuurlijk, maar normaal gesproken zijn er legio organisaties die dan hulp kunnen bieden. Ik wil het hier hebben over die droogte en dat die droogte in het journaal gekoppeld wordt aan klimaatverandering.
Fig.3 Bron: Beck et al 2018
Madagaskar ligt te oosten van zuidelijk Afrika. Vanwege de breedteligging tussen 12 ZB en 25 ZB is het noordelijk deel van het eiland natter dan het zuiden. Zie het klimaatkaartje van figuur 3. De overheersende ZO-passaat en de noord-zuid strekking van het gebergte zorgen ervoor dat de oostkust een nat en warm tropisch regenwoudklimaat (Af) heeft. Het gebergte zorgt voor gematigde temperaturen, het westelijk deel van het eiland ligt in de regenschaduw. Het is dus niet verwonderlijk dat het ZW van het eiland het droogst is. Afgezien van de oostelijke kuststrook, die het gehele jaar onder invloed staat van de ZO-passaat, is er op de rest van het eiland van mei t/m september sprake van een droogteperiode. Er valt dan in het ZW vrijwel geen neerslag.
Fig.4 Data: ClimateExplorer
Via NOAA/NCEI in de ClimateExplorer van het KNMI is maar een beperkt aantal reeksen van neerslagstations beschikbaar. Van de twee reeksen met voldoende lengte is slechts die van de hoofdstad Antananariva beperkt bruikbaar. Figuur 4 laat zien dat ook deze tijdreeks veel data ontbreekt. Daarom maak ik gebruik van klimaattabellen van ‘climatestotravel’.
Fig.5 Bron: climatestotravel
De website climatestotravel geeft voor Antananarivo de neerslagtabel van figuur 5, betrekking hebbend op de klimatologische periode 1991-2020. De gemiddelde jaarlijkse neerslagsom van 1365 mm komt aardig overeen met die van figuur 4 en is aanmerkelijk hoger dan die van Nederland (855 mm over periode 1991-2020).
Fig.6 Bron: climatestotravel
Figuur 6 toont de neerslagtabel van de stad Toliara, gelegen aan de ZW kust, de droogste plek van Madagaskar en de enige plaats met een woestijnklimaat op het eiland (kleine rode vlekje in figuur 3). Het grootste deel van het droge ZW van Madagaskar heeft een steppeklimaat (BSh), waar landbouw beoefenen –rekening houdend met het neerslagregime- mogelijk is. Het uitblijven van regen in de zuidelijke zomermaanden (december t/m april kan echter catastrofale gevolgen hebben voor de voedselproductie. Bij mijn weten is irrigatielandbouw in deze streek vrijwel afwezig.
Fig.7 Bron: eclectic ss uci edu
In figuur 7 is de jaarlijkse verschuiving van de ITCZ, de zone met tropische stijgingsregens, goed te zien aan de verschuiving van de natte delen (groen) en de rode delen (droogte).
Blijft over de hoofdvraag: is de huidige droogte in ZW Madagaskar een gevolg van recente klimaatverandering? Theoretisch is het zodat als die droogte lang genoeg aanhoudt er sprake is van klimaatverandering. Maar dat wordt in het NOS-journaal niet bedoeld. De suggestie wordt gewekt dat die droogte het gevolg is van klimaatverandering en dat die klimaatverandering –conform het standpunt van het IPCC- het gevolg is van menselijke CO2 emissies.
Het leggen van een causaal verband tussen de opwarming van de aarde sinds 1850 met ongeveer 1 °C en een regionale klimaatverandering vereist gedegen onderzoek en zal vanwege de complexiteit van het klimaatsysteem lastig zijn. Het is dan ook verbazingwekkend dat de afgelopen jaren met veel gemak en zonder onderzoek elke ‘tail wagging’ van weer en klimaat wordt toegeschreven aan de mens. Op de NOS-website over Madagaskar lees ik deze uitspraak van Shelley Thakral van het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de UN: “Mensen die geen rol spelen in klimaatverandering, zijn nu slachtoffer.” Zo wordt er momenteel aangekeken tegen klimaatverandering: klimaatverandering is automatisch een gevolg van menselijk handelen. Alle natuurlijke oorzaken van klimaatverandering die al honderden miljoenen jaren actief zijn, worden gemakshalve vergeten.
Op dezelfde NOS-pagina wordt ook de van Madagaskar afkomstige klimaatwetenschapper Rondrotiana Barimalala aangehaald die bevestigt dat het de afgelopen twintig jaar steeds droger wordt in haar land. De NOS website legt haar de volgende uitspraak in de mond: “Voor het zuiden is het dubbele pech, want die regio heeft ook al te maken met natuurlijke droogte, als gevolg van de El Niño..” Dus behalve de droogte als gevolg van menselijk handelen is er ook nog El Niño die droogte brengt.
Ik kan niet achterhalen of Barimalala dat werkelijk gezegd heeft, want het hele bericht over de droogte in ZW Madagaskar is via derden samengesteld. Wel heb ik een interview met Barimalala gelezen waarin ze het volgende zegt: “ Saying that oceanography isn’t a fundamental issue reveals a lack of understanding about the whole system, knowing that climate is one of the biggest challenges that our continent is facing. For example, temperature anomalies in the Indian Ocean can provoke flooding or drought in East Africa and we know this happens very often and threatens the socioeconomic development of the whole region. The same for the impact of temperature anomalies in the Atlantic Ocean on the monsoon in West Africa. All of this leads to a very large range of problems, from food security to urban exodus, to electricity supply – which depends on hydroelectric dams, among others. I conclude therefore that this is a fundamental issue and its importance is massively underestimated in Africa. ”
Ik denk dat Barimalala hier de spijker op de kop slaat wat betreft de oorzaak van droogte in ZW Madagaskar. Temperatuurveranderingen van de Indische Oceaan kunnen droogtes en overstromingen in Oost-Afrika doen ontstaan, net zoals temperatuurveranderingen in de Atlantische Oceaan dat doen in West-Afrika. Wat dat laatste betreft: over de invloed van de temperatuur van het water in de Atlantische Oceaan op de droogte en hongersnood in de Sahel in de jaren ‘80 en de vergroening sindsdien heb ik in het verleden al uitgebreid geschreven. Zie hier en hier.
Al een aantal decennia is de invloed van de AMO bekend op het regenpatroon van de Sahel. De AMO (Atlantische Multidecadale Oscillatie) is een periodieke schommeling in de temperatuur van het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan.
Fig. 8 Bron: NOAA
Die schommeling heeft een periodiciteit van 60 a 70 jaren en beïnvloedt sterk de hoeveelheid neerslag in de regio Sahel ( zie figuur 8). Aan de neerslaggrafiek is te zien dat de Sahel zich momenteel in de natte fase bevindt, waardoor er de afgelopen decennia een sterke vergroening van de Sahel heeft plaatsgevonden.
Naar aanleiding van dit verband tussen de temperatuur van de Atlantische Oceaan en de afwisseling van droge en natte periodes in de Sahel ben ik op zoek gegaan naar publicaties over een vergelijkbare koppeling tussen het neerslagpatroon van Madagaskar en de temperatuur van de Indische Oceaan/Grote Oceaan. Al snel kwam ik uit bij een publicatie van Grove et al uit 2013, getiteld “Madagascar corals reveal a multidecadal signature of rainfall and river runoff since 1708 ”. De temperatuur van het zeeoppervlak (SST) in de Grote Oceaan beïnvloedt de neerslagvariabiliteit op multidecadale en interdecadale tijdschalen in combinatie met de Pacific Decadal Oscillation (PDO). Studies hebben uitgewezen dat er teleconnecties bestaan tussen de westelijke Indische Oceaan en de Grote Oceaan, vergelijkbaar met die van El Niño Southern Oscillation (zie o.a. Leupold et al 2021).
Omdat betrouwbare neerslagdata in Madagaskar ontbreken hebben de onderzoekers hun toevlucht genomen tot een viertal koraalklimaatarchieven van de afgelopen 300 jaar (1708-2008) om de decadale variabiliteit droog-nat te beoordelen. Op basis van afwisselingen in de koraalgegevens waren de onderzoekers in staat de run off (rivierafvoer) uit het verleden te reconstrueren. Die afwisselingen in run off vielen vóór 1900 samen met PDO-reconstructies. Regenval en daarmee run off op Madagaskar lijken dus verbonden met veranderingen in de SST van het noorden van de Stille Oceaan.
Fig. 9 Bron: Grove et al 2013
In figuur 9 zijn twee PDO reconstructies weergegeven in zwart en rood, terwijl de run off op basis van de multidecadale afwisselingen in de koraalgegevens gepresenteerd wordt door de paarse en groene grafieken. Tot 1920 zijn PDO en run off in fase, daarna raken ze uit fase.
Regenval en run off op Madagaskar lijken dus verbonden met veranderingen in de SST van het noorden van de Stille Oceaan. Dat wijst op een onbekende teleconnectie-mechanisme, waarschijnlijk volgens de onderzoekers veroorzaakt doordat de SST van het noorden van de Stille Oceaan de Aziatische moessoncirculatie beïnvloedt.
Positieve PDO fases worden geassocieerd met hogere temperaturen in de Indische Oceaan en daardoor méér neerslag en run off op Madagaskar, de negatieve PDO-fase die in 1998 begon kan bijdragen tot minder neerslag en run off.
In figuur 10 is goed te zien dat de gereconstrueerde run off als proxy voor de neerslag zijn hoogtepunt bereikt rond het jaar 2000. Dat komt goed overeen met de opmerking van klimaatwetenschapper Balimalala dat het de afgelopen twintig jaar steeds droger wordt in haar land. Je hebt dus géén door de mens geïnitieerde klimaatverandering nodig om het op Madagaskar vanaf 2000 droger te laten worden. Dat gebeurde vanaf 1700 al vijf keer, de laatste keer van 1930 tot 1960. Met behulp van deze oscillatie met een periodiciteit van 60 a 70 jaar kun je zelfs ook met vrij grote zekerheid voorspellen wanneer het op het eiland weer natter gaat worden.
Het is voorstelbaar dat de huidige droogte zwaarder op de voedselproductie drukt dat de voorafgaande droge perioden, zeker als je de enorme bevolkingsgroei van dit straatarme land in ogenschouw neemt. In 1950 telde Madagaskar nog geen 5 miljoen inwoners, in 2020 waren dat er bijna 28 miljoen! Dat betekent dat er momenteel 6x zoveel monden te voeden zijn dan in 1950.
Fig.10 Bron: Worldometer
Zit er dan helemaal geen menselijke invloed in die droogte van de afgelopen 20 jaar? Dat is natuurlijk niet helemaal uit te sluiten, maar voorlopig lijken de schommelingen in de temperatuur van het oceaanwater de dominante factor. Algehele conclusie: voor wat betreft het onderwerp klimaat blijkt het NOS-journaal een onbetrouwbare bron van informatie.