Eerder deze week lieten we zien hoe Pointer in haar uitzending van 14 maart jongstleden drie tweets, die niets met windmolens te maken hadden, tegen de website resinbeeld.nl en dus tegen Clintel gebruikte. We spraken van ‘liegen en bedriegen’ door Pointer. Dat ‘liegen en bedriegen’ was een verwijzing naar de uitzending. Er valt nog zoveel meer over de aflevering van Pointer te zeggen en aangezien we toch werken aan de dagvaarding voor een kort geding kunnen we er net zo goed hier verslag van doen. Meteen aan het begin van de uitzending van Pointer komt boer Peter van Rooijen als volgt aan het woord:

Boer Peter van Rooijen [naam nog niet getoond]: Ik vind het prima als mensen ergens tegen zijn, maar blijf wel eerlijk, niet liegen en bedriegen.

De toon van de uitzending is daarmee uiteraard gezet. Want wie maakt zich schuldig aan ‘liegen en bedriegen’? Er ligt maar één partij onder vuur in de uitzending en dat is resinbeeld.nl, het project van Clintel waarin wij de Regionale Energiestrategie (RES) letterlijk zichtbaar maken door in foto’s die burgers uit het land ons toesturen een windmolen of zonnepark te monteren.

Even later komt boer Peter van Rooijen weer in beeld. Hier een transcriptie van het fragment met voorafgaand een korte inleiding (vet door ons):

Hoe de anti-windmolenlobby schrikbeelden produceert om de lokale politiek te beïnvloeden.

Pointer onderzoekt samen met het ANP en Nieuwscheckers feiten rondom de gemeenteraadsverkiezingen. Allerlei uitspraken, beelden en beweringen worden geverifieerd. We ontdekken gemanipuleerde informatie die niet klopt en die wordt ingezet in de verkiezingen. Het gaat om beelden van mogelijke windmolenlocaties.

Voice-over: Zo komen we terecht in de landelijke omgeving van Wijk bij Duurstede op het erf van boer Peter. Hij wil graag een windmolen.

Boer Peter van Rooijen, Wijk bij Duurstede: “Effe kijken waar ik ‘m heb gelaten. Kijk zo moet je het zien, zo’n klein dingetje is het maar. Dat we eigenlijk graag CO2-neutraal willen produceren. Je moet toch allemaal anders gaan denken. Waaien doet het wel in ons gebied en daar past zo’n windmolentje perfect bij.”

Let even goed op wat er gebeurt. In deze uitzending gaat het over de “anti-windmolenlobby” die “schrikbeelden produceert” om de lokale politiek te beïnvloeden. De rest van de uitzending staat in het teken van onze website resinbeeld.nl dus alle termen die hierboven genoemd worden zijn op ons van toepassing.

Pointer, samen met ANP en Nieuwscheckers, heeft “gemanipuleerde informatie” ontdekt “die niet klopt” (is een pleonasme overigens). Later in de uitzending blijkt dat die ‘gemanipuleerde’ informatie (wij bestrijden dat hier) beelden betreft van ons project RES in Beeld. Het woordje “Zo” is vervolgens heel belangrijk. Vanwege de “gemanipuleerde beelden” is Pointer dus terecht gekomen bij boer Peter die zelf graag een “windmolentje” wil maar die blijkbaar last heeft van beelden van RES in Beeld. Dat laatste, dat hij last heeft gehad van onze beelden, wordt echter niet expliciet gemaakt.

De term “windmolentje” is erg verwarrend. Windmolens die in het kader van de RES gebouwd gaan worden hebben tiphoogtes van ruim 200 meter hoogte. Zo schrijft de gemeente Wijk bij Duurstede zelf op haar website (vet door ons):

In 2019 verbruikten alle woningen en bedrijven in onze gemeente in totaal 65.000.000 kWh stroom. Eén windmolen van 240 meter hoogte levert 14.500.000 kWh op. Willen we evenveel stroom opwekken als dat we samen verbruikten in 2019? We hebben dan bijvoorbeeld 5 grote windmolens nodig.

Daarom ook gebruikt RES in Beeld voor haar afbeeldingen in het kader van de RES een stereotype (maar merkloze) windmolen van 160 meter ashoogte en een rotordiameter van 75 meter dus met een tiphoogte van 235 meter.

De uitzending van Pointer staat geheel in het teken van de Regionale Energiestrategie (RES) en in het bijzonder van wat zij ‘manipulatieve beelden’ vindt van RES in Beeld. En “zo” komt Pointer terecht bij boer Peter. Toch spreekt boer Peter van “een windmolentje” en van “zo’n klein dingetje is het maar”. Zeer verwarrend allemaal. En als RES in Beeld daar iets mee te maken heeft, waarom toont Pointer dan niet de betreffende beelden van RES in Beeld?

Agrarische molens
Op het eind van de uitzending komt boer Peter weer aan het woord. Hier voor de volledige context ook wat opmerkingen van de toenmalige wethouder Marchal die eraan vooraf gaan (vet door ons):

Marchal: “de plan van de agrariërs voor kleine agrarische windmolens zijn daar de dupe van geworden. Die discussie is daardoor verstoord want er werden grote windmolens geprojecteerd in dat gebied terwijl daar nooit sprake van is geweest. Dus die trucagefoto’s hebben voor veel meer leed gezorgd dan alleen maar op het dossier RES.”

Boer Peter: “Hopen dat ‘ie er binnenkort komt te staan.”
Interviewer De Beus: “Heeft u die foto’s wel eens langs zien komen?”
Peter: “Ja, ja, daar kijk ik niet naar, dan ken je dr eigen ook niet aan irriteren. Kijk, ik vind je mag altijd iets vinden van mekaar, maar het moet wel op waarheid gebaseerd zijn. Dat zie ik landelijk ook en plaatselijk ook, ik vind het prima als mensen ergens tegen zijn, maar blijf eerlijk, niet liegen en bedriegen. Daar kan ik ook slecht tegen. Dus daarom kijk ik het maar niet.”

De opmerkingen van Marchal bevatten de sleutel tot de oplossing van dit raadsel dat door Pointer zelf gecreëerd is. Niemand die de uitzending voor het eerst bekijkt kan dit meegekregen hebben (wij als behoorlijke insiders in ieder geval niet). Pas na het uitschrijven van de uitzending (hier is de volledige transcriptie) en aanvullend onderzoek begint langzaam te dagen wat er hier precies aan de hand is. Marchal spreekt van “kleine agrarische molens” die de dupe zijn geworden van grote molens die in dat gebied werden geprojecteerd “terwijl daar nooit sprake van is geweest”.

We zetten maar eens een zoekmachine in op zoek naar termen als “agrarische windmolens” en “wijk bij duurstede”. Dan blijkt dat er inderdaad plannen zijn bij boeren voor het plaatsen van kleine molens op het eigen erf. De gemeente Wijk bij Duurstede staat hier welwillend tegenover en heeft ook veel gestelde vragen online gezet. Daar lezen we onder andere dit:

Het gaat dus om windmolens met een ashoogte van 20 meter en (niet vermeld hier maar wel elders) een rotordiameter van 6 meter. De molens hebben dus een tiphoogte van 23 meter en zijn daarmee tien keer (!) zo klein als de grote windmolens die in het kader van de RES tegenwoordig aan de orde zijn. Wel ironisch dat de RVO de grens van kleine windmolens bij 15 meter legt terwijl de gemeente windmolens van 20 meter toch nog klein noemt.

Hoe dan ook, ook deze ‘kleine’ windmolens leidden tot onrust in Wijk bij Duurstede. Er werd zelfs in allerijl een stichting opgericht, die de komst van dergelijke kleine windmolens in het Langbroekerweteringgebied wil voorkomen. De stichting begon een petitie die inmiddels door bijna 1000 mensen is ondertekend, wat te beschouwen is als veel voor een dorp (Langbroek) met 2400 inwoners. Boer Peter wil precies zo’n “windmolentje” van 20 meter op zijn erf. De uitzending van Pointer bespreekt (en bekritiseert) vrij uitgebreid deze foto van RES in Beeld die genomen is bij kruispunt Steenen Brug in Langbroek.

Nu begin je als onderzoeker van deze Pointer-puzzel te vermoeden waar het heen gaat. Boer Peter woont en boert in dat Langbroekerweteringgebied. RES in Beeld heeft daar foto’s gemaakt van mogelijke ‘grote’ windmolens (240 meter). Die komen er voorlopig niet maar hebben bewoners wakker geschud. Die ontdekken dan dat er wel plannen zijn voor ‘kleine’ windmolens en komen ook daartegen in actie, waardoor de molen van boer Peter vertraging heeft opgelopen.

Bijna goed. We pakken er maar even een kaart bij:

De rode stip met tekst “fotomontage Steenen Brug” geeft aan vanuit welke plek en hoek de bovenstaande foto is genomen. Het Langbroekerweteringgebied is een groot gebied dat ten noorden van Cothen en Wijk bij Duurstede ligt. De plek van de foto ligt dus in dat gebied. Boer Peter woont echter 4 km verderop naar het zuidwesten, in Cothen, niet ver van het Amsterdam-Rijnkanaal. Buiten het Langbroekerweteringgebied dus. Maar…op 700 meter van het bedrijf van boer Peter, aan het kanaal, zijn wel mogelijke locaties voor windmolens ingetekend op de kaart, niet ver van Windpark Goyerbrug, een windpark waarover nog altijd gesteggeld wordt. RES in Beeld berichtte daarover uitgebreid in de zomer van 2020. We plaatsen daarbij de volgende montage:

Het gaat om de vier molens aan de rechterkant van het water. Links zijn de mogelijke molens van Windpark Goyerbrug. Het bedrijf van boer Peter staat dus 700 meter rechts van de eerste molen.

Het artikel van RES in Beeld werd overgenomen door lokale media en wethouder Marchal reageerde destijds op de lokale radio. Hier het fragment dat online in tekst verscheen (vet door ons):

Regionale media verspreidden vorige week nieuws over de plaatsing van windturbines in Wijk bij Duurstede. Het radioprogramma 90 in de Regio sprak met wethouder Hans Marchal over de berichtgeving.

De informatie was gebaseerd op de site ‘resinbeeld’, een platform met info over de invulling van de Regionale Energie Strategie. Zij claimen meer te weten over de plannen, een aantal regionale media nam het nieuws klakkeloos over. Zonder wederhoor, de gemeente is niet gevraagd of de info klopt. Niet door resinbeeld, ook niet door de bewuste media. Marchal vindt dat niet correct: ‘Feiten worden verdraaid, er wordt mist verspreid. Er was geen navraag bij ons.’

Wat de bewuste site als ‘waarheid’ hanteert, herkent de wethouder totaal niet. Marchal: ‘Ik zou die informatie maar met een flinke korrel zout nemen. Ze suggereren bijvoorbeeld dat er windmolens bij Sandenburg zouden komen. Ik dacht: wat is dit voor een onzin? Er zijn weleens wat onderzoeken gedaan, maar hun conclusies zijn kletskoek. Eerst wilde ik niet reageren, maar ik voelde me nu wel gedwongen om via Twitter te zeggen dat het fakenews is’, zegt Marchal.

De berichten leidden tot commotie in de dorpen en vragen van burgers. De wethouder: ‘De gemeente kreeg vragen of we de waarheid misschien achterhouden. En dat is natuurlijk volstrekt niet waar’.

Nu zijn we eindelijk aanbeland bij de bron van alle commotie. Het was handig geweest als Pointer, als programma dat pretendeert ‘onderzoeksjournalistiek’ te doen de kijker en de lezer (op haar website) had verwittigd van deze achtergrond. Wij reageerden destijds ook uitgebreid op de uitlatingen van wethouder Marchal. Maar voordat we daar uit citeren eerst het volgende: bij RES in Beeld gaat het vrijwel nooit over “de plaatsing” van windmolens. Het gaat juist om de fase daarvoor waarin overheden transparant zouden moeten communiceren met de burger en waarin inspraak nog mogelijk is. We openden destijds het artikel dan ook als volgt:

Aan het Amsterdam-Rijnkanaal bij Wijk bij Duurstede komen mogelijk 5 grote windturbines. Dat is te lezen in de RES-documenten van de de U16 en het onderzoek van Pondera wat de gemeente liet uitvoeren.

We reageerden dan ook verbaasd op de uitlatingen van de wethouder in een update van ons oorspronkelijke artikel (vet door ons):

Wij lazen dit bericht met enige verbazing. Wij verwijzen in ons bericht naar de RES van de U10 als bron. Wij verzinnen het niet zelf.

Onze informatie wordt soms overgenomen door lokale pers, waarbij de informatie die wij leveren ook door die pers zelf gevonden kan worden in de bronnen. Onze bron is de overheid zelf.

De onjuistheden in de reactie van de wethouder sommen we bij deze op:

– Wij claimen helemaal niet meer te weten over de plannen.
Wisten we maar meer. Onze werkwijze is volkomen transparant: We lezen de regionale energie strategieën en rekenen eraan. Dat staat iedere inwoner vrij om te doen. Bezorgde inwoners sturen ons foto- en videomateriaal en daar plaatsen we turbines en zonnevelden in. Zo weten inwoners hoe het eruit zou komen te zien.

– “De gemeente is niet gevraagd of de info klopt.” Niet door resinbeeld, ook niet door de bewuste media.
Er is geen enkele aanleiding voor ons om te vragen of de door de overheid zelf verstrekte informatie klopt. Toch? Of geeft de overheid informatie die niet klopt? Door burgers is het overigens wel gevraagd.

– ‘Feiten worden verdraaid, er wordt mist verspreid. Er was geen navraag bij ons.’
Welk feit is verdraaid in ons bericht? Wat is mistig? De RES regiodocumentatie zelf? Er is meer dan 10 weken geleden navraag gedaan bij de gemeente door een bezorgde burger. Die heeft op grond van de Wet openbaarheid bestuur aan de gemeente gevraagd om de communicatie tussen de gemeente en anderen over de invulling van de RES. De gemeente heeft de eerste 4 weken-termijn laten verlopen en verlenging gevraagd. Aan het eind van de verlenging antwoordde de gemeente dat de vraag te algemeen is. Dat had natuurlijk al eerder gedaan kunnen worden. De vraag is aangescherpt en ligt nog steeds bij de gemeente. Misschien moet de gemeente de inwoners serieus nemen en gewoon antwoord geven.

– Maar dit is nog veel gekker: Wat resinbeeld.nl als ‘waarheid’ hanteert, herkent de wethouder totaal niet zegt hij.
De wethouder is zelf betrokken geweest bij het opstellen van het RES-bod wat wij als waarheid hanteren, hoe is het mogelijk dat hij het niet herkent? En mogen we het RES-bod van de U10 inderdaad niet als waarheid hanteren?

– Suggereren wij de komst van windturbines bij Sandenburg?
Nee, niet wij suggereren dat er windmolens bij Sandenburg zouden komen. Dit is een suggestie die de overheid doet in het RES bod!

Onze reactie loopt op de website nog langer door, maar u begrijpt een beetje welke kant het uitgaat. RES in Beeld is opgezet om burgers te helpen bij het visualiseren van ‘mogelijke’ windmolens. In dat stadium is vrijwel nooit zeker of de molens er daadwerkelijk zullen komen. Wethouders, waaronder ook Marchal (blijkt uit WOB-documenten) hebben in die fase vaak al contact met mogelijke exploitanten maar willen onrust onder burgers voorkomen en zijn dus meestal niet openlijk over die contacten. Zo ook Marchal. Het is begrijpelijk dat Marchal niet heel erg zit te springen om de beelden van RES in Beeld, maar het is oneerlijk om RES in Beeld te betichten van het verspreiden van ‘nepnieuws’. Het gaat om mogelijke locaties voor windmolens in documenten van de overheid zelf. Dit goed uitleggen met alle nuances die daarbij horen is duidelijk niet besteed aan Pointer.

Samenvattend
Dit artikel alleen al is langer geworden dan de volledige uitzending van Pointer. Het geeft maar aan hoeveel tijd en ruimte er nodig is om het complexe proces van de RES te bespreken. Dat was dan ook niet het doel van Pointer. Men meende voldoende ‘munitie’ te hebben om RES in Beeld en Clintel zwart te maken en men vond dat interessant genoeg voor een uitzending. Daarbij gebruikt Pointer alles wat goed in het verhaal past. In dit geval laten ze een boer zeggen dat wij aan ‘liegen en bedriegen’ doen. Maar Pointer zelf laat na te vermelden a) dat het hier gaat om een molen van 20 meter ashoogte en niet 240 meter tiphoogte zoals bij de RES b) dat RES in Beeld nooit montages heeft gemaakt van het erf van boer Peter want wij houden ons bezig met de RES en niet met de kleine “windmolentjes” zoals die van boer Peter.
Noch boer Peter noch Pointer maken duidelijk wat hier nu precies bedoeld wordt met het ‘liegen en bedriegen’ door RES in Beeld. Maar de analyse hier maakt duidelijk dat ze waarschijnlijk doelen op onze visualisatie van molens langs het Amsterdam-Rijnkanaal, op steenworp afstand van het huis van boer Peter. De commotie die daarover ontstond vond wethouder Marchal vervelend en hij vertelde vermoedelijk zelf aan boer Peter dat de komst van zijn kleine molentje daar ook last van had. Boer Peter zelf geeft op camera aan nooit naar die foto’s (van RES in Beeld) gekeken te hebben maar voelt zich toch geroepen om te zeggen dat wij aan ‘liegen en bedriegen’ zouden doen. En Pointer maakt er dankbaar gebruik van. Welkom in de wondere wereld van de ‘onderzoekjournalistiek’ van het met publiek geld betaalde programma KRO Pointer.