De rechtbank in Lelystad heeft het KRO-NCRV programma Pointer een tik op de vingers gegeven over hun uitzending en begeleidend artikel over RES in Beeld, een project van Clintel. Pointer stelde dat Clintel deels wordt gefinancierd door de olie-industrie. Pointer probeert daarmee Clintel in diskrediet te brengen: we zouden een financieel motief hebben om nog te twijfelen aan de ernst van de opwarming van de aarde. U kent het wel. De rechter ging daar duidelijk niet in mee, getuige ook de kop boven het vonnis in de schermafbeelding hierboven. Pointer heeft dus een onrechtmatige uitlating gedaan over Clintel. Ook het journalistenplatform Villamedia lichtte dat nieuws eruit: “Bewering Pointer (KRO-NCRV) over lobby-groep Clintel onrechtmatig volgens rechter”.

Teleurstellend is dat de rechter vervolgens onze vordering tot rectificatie van deze onrechtmatige uitlating afwees, evenals zeven andere eisen tot rectificatie, waardoor Clintel de zaak alsnog ‘verloor’ en veroordeeld wordt tot het betalen van de proceskosten (zo’n 1700 euro). De door ons voorgestelde rectificatie luidde: “Door Pointer is herhaaldelijk beweerd dat Clintel wordt gefinancierd door de olie-industrie. Dat is niet het geval.” De rechter vond dit geen goede rectificatie want: “Het doel van een rectificatie is het rechtzetten van onjuistheden. Met de gevorderde rectificatie wordt er geen onjuistheid rechtgezet, maar wordt er een verkapte verklaring voor recht gevorderd dat Clintel niet wordt gefinancierd door de olie-industrie.” De rechter vond het tevens niet haar taak om dan zelf een tekst voor rectificatie op te stellen en daarmee werd onze vordering op dit punt dus alsnog afgewezen.

Dit voelt uiteraard niet als een rechtvaardige uitkomst. Immers, de rechter stelt wel degelijk dat de uitlatingen van Pointer onrechtmatig zijn. Pointer hoeft echter niet te rectificeren en wij worden veroordeeld tot de proceskosten. We beraden ons derhalve op eventuele vervolgstappen. Dit begint een principekwestie te worden. Alle steun daarbij is welkom.

Dreigende tweets
De reden dat we dit kort geding begonnen was niet alleen vanwege die bewering dat we door de olie-industrie gefinancierd worden. Het was de uitzending als geheel die geen ander doel leek te hebben dan RES in Beeld, de projectleider Willem Joustra en Clintel te beschadigen. Een publieke omroep (betaald met publiek geld!) onwaardig. In vier lange artikelen (hier, hier, hier en hier) hebben wij uiteengezet dat Pointer zelf aan liegen en bedriegen deed (liegen en bedriegen was ook een van de beschuldigingen aan het adres van Clintel).

Zo voerde Pointer drie tweets op die dreigende taal zouden bevatten richting een wethouder in Wijk bij Duurstede. Hieronder het deel van de uitzending dat daarover gaat (vet door ons):

De discussie over deze strategie [de Regionale Energiestrategie, red.] werd in Wijk bij Duurstede hard gevoerd. Een politiek verantwoordelijke wethouder werd online bestookt en legde zijn taak neer.

Thomas de Beus, datajournalist Pointer: Wat was het daadwerkelijke moment waarop u dacht ik stop ermee? Marchal: “Nou dat was op een gegeven moment dat er zoveel uhhhh hoe moet ik het netjes zeggen dat er zoveel op social media langskwam dat ik toen iets had van jongens wil ik dit nog en diegenen die mij lief zijn wil ik dit ook niet aan doen. En mezelf ook niet meer.”

[VO leest anonieme tweets voor]: “U bent het bewijs dat we religieuzen teveel ruimte geven.” “Hans, de man met zijn refo harses.” “typical christelijke schijnheiligheid”

Interviewer De Beus: U zegt bedreigingen en gescheld, uit welke hoek?
Marchal: dat kwam met name uit de hoek toen we de discussie hadden over de windmolens.

3:24
[Getoond wordt website RES in Beeld]
VO: er is een organisatie die zich in deze discussie mengt in gemeenten, RES in Beeld. Hier presenteert de beweging zichzelf. Willem Joustra: “Nou binnen afzienbare tijd gaat uw omgeving er helemaal anders uitzien. Er komen honderden windmolens en zonnecellen, ook bij u in de buurt, tenzij u middenin de stad woont.”

U ziet het. De wethouder zegt dat de aanleiding voor de tweets discussies over windmolens waren en meteen daarna wordt RES in Beeld in beeld gebracht. RES in Beeld is ook de enige website die aan bod komt in de uitzending. Wij toonden echter aan dat de drie tweets hierboven niets te maken hadden met windmolens maar met kerkbezoek en het sinterklaasjournaal. Dat is dus pure misleiding door zowel Pointer als de wethouder. Dit wilden wij gerectificeerd hebben. Wat maakt de rechter hiervan?

4.22.

In de Uitzending vertelt voormalig wethouder van de gemeente [gemeente] , [H] , dat het emotionele en harde debat over windmolens voor hem de aanleiding is geweest om op te stappen als wethouder. Hij zou online worden lastiggevallen als gevolg van het debat over windmolens. Vervolgens worden er in de Uitzending drie Tweets getoond die dreigend van aard zijn richting [H] . Daarna worden Clintel en RESinbeeld in de Uitzending geïntroduceerd. Volgens Clintel hebben de Tweets niets te maken met windmolens en suggereert Pointer in de Uitzending ten onrechte dat de visualisaties van RESinbeeld hebben geleid tot de online bedreigingen van [H] .

4.23.

Volgens KRO-NCRV heeft Pointer met de Uitzending willen laten zien wat de invloed is van klimaatsceptische lobbyclubs op gemeentelijke plannen voor duurzame energie, waarbij de gemeente [gemeente] is uitgelicht. De Tweets zijn in de Uitzending getoond ter illustratie om aan te tonen dat [H] zelf vond dat er vervelende berichten werden geschreven op sociale media en dat hij daarom is opgestapt al wethouder. Volgens hem namen de berichten toe ten tijde van de discussie omtrent de windmolens. Clintel en RESinbeeld zijn volgens KRO-NCRV niet in verband gebracht met de Tweets.

4.24.

Met Clintel is de voorzieningenrechter van oordeel dat het doel van de weergave van de Tweets in de Uitzending niet helemaal duidelijk is. Temeer nu Clintel voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat de Tweets geen verband houden met de discussie over windmolens, maar onder meer met kerkbezoek gedurende de covid-crisis en met het sinterklaasjournaal. Zoals KRO-NCRV echter terecht heeft aangevoerd, zijn Clintel en RESinbeeld door Pointer niet direct in verband gebracht met de Tweets. Voor zover Pointer dat beeld wel heeft gewekt bij de kijkers door de wijze waarop Pointer het een en ander heeft gepresenteerd, is dat niet onrechtmatig. Pointer heeft immers de journalistieke en redactionele vrijheid om haar uitzending vorm te geven en te illustreren op haar eigen manier. Dat daarbij in dit geval de grenzen van wat betamelijk is zijn overschreden, volgt naar het oordeel van de voorzieningenrechter niet uit de gebleken omstandigheden.

Pointer beweert dus glashard dat RES in Beeld en Clintel niet in verband gebracht zijn met de tweets (terwijl de hele uitzending alleen over RES in Beeld en Clintel gaat) en de rechter gaat mee in die redenering. Vooral deze zin van de rechter is een juweeltje: “Pointer heeft immers de journalistieke en redactionele vrijheid om haar uitzending vorm te geven en te illustreren op haar eigen manier.” Je mag van de rechter dus drie tweets die niets met een organisatie te maken hebben inzetten tegen die organisatie en die vorm van misleiding en bedrog vindt de rechter niet “onbetamelijk”. Andere omroepen in Nederland zouden hun voordeel kunnen doen met deze uitspraak. Alles kan en mag. Het is kafkaësk.

Desinformatie
Een ander belangrijk punt was dat Pointer Clintel ervan beschuldigt aan een internationale desinformatiecampagne te doen (zonder uitleg) en ook RES in Beeld ervan beschuldigt desinformatie te verspreiden door afbeeldingen van windmolens “structureel” of “consequent” te groot af te beelden. Ook deze laatste beschuldiging spreken wij tegen. Maar laten we ons hier even beperken tot de eerste beschuldiging, dat wij aan een internationale desinformatiecampagne zouden doen. De rechter zegt daarover in het vonnis:

4.14.

Dat de informatie die Clintel internationaal verspreidt ‘desinformatie’ is, staat niet vast. Of van desinformatie sprake is, ligt hier ook niet ter toetsing voor. Het gaat hier om de vraag of Pointer op basis van het beschikbare feitenmateriaal de stelling mocht innemen dat Clintel een internationale desinformatiecampagne voert. Volgens Clintel is er – samengevat – geen sprake van een klimaatcrisis en heeft de mens nauwelijks invloed op de opwarming van de aarde. Volgens de wereldwijd geraadpleegde deskundigen (o.a. door WHO, IPCC) ligt dit echter anders (productie 5, 7 en 8 conclusie van antwoord). Zij delen de opvattingen van Clintel niet. Volgens hen verspreidt Clintel dus informatie die niet juist is. Gelet hierop, vindt de uitlating van Pointer dus voldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal. Van een onrechtmatige uitlating is daarom geen sprake.

Dus omdat er wereldwijd ‘deskundigen’ zijn die de opvattingen van Clintel niet delen en omdat volgens hen onze informatie dus niet juist is, mag Pointer het label desinformatie op ons plakken. Verdere toetsing is niet nodig. Dit betekent uiteraard dat wij anderen die onze opvatting niet delen hetzelfde kunnen verwijten. Dit maakt het begrip desinformatie uiteraard volkomen betekenisloos.

Verharding
Er wordt geregeld geklaagd over verharding van het maatschappelijk debat. Ook het klimaatdebat is zeer gepolariseerd en het kan er hard aan toegaan. De uitspraak van de rechter zal leiden tot verdere verharding van het debat. Want via de rechter zijn de onterechte beschuldigingen en beledigingen van Pointer dus niet recht te zetten. Alles kan en mag en valt onder “journalistieke vrijheid”. Dit betekent dat je in feite oog om oog, tand om tand moet toepassen. Je moet terugslaan en Pointer op haar beurt van van alles en nog wat gaan beschuldigen. Dat is uiteraard niet wat wij willen, maar de rechter dwingt je feitelijk om die kant op te gaan.

Een andere route is overigens nog een klacht indienen bij de Ombudsman van de Publieke Omroep. Programma’s als Pointer moeten voldoen aan de journalistieke code van de NPO. De rechter toetst niet aan die code maar uitsluitend aan de wet. We zullen dan ook zeker een klacht gaan indienen bij de Ombudsman. Het laatste woord is hier nog niet over gezegd.