Waarom horen we niets over het hoger beroep van Shell?

Euforie bij Donald Pols, directeur van Milieudefensie, na het rechterlijke vonnis in mei 2021. Credit: Bart Hoogveld & Milieudefensie

Het is muisstil geworden rond het hoger beroep in de Shell-zaak. Wat is er aan de hand? In onderstaande analyse legt milieujurist Lucas Bergkamp uit wat voor machtspositie Milieudefensie in handen heeft gekregen door het vonnis van de rechter. De zaak werd gevoerd vanuit het ‘algemeen belang’ maar in de onderhandelingen die er nu achter de schermen lijken plaats te vinden tussen Shell en Milieudefensie kan dat algemene belang gemakkelijk ondergeschikt worden aan de privébelangen van Milieudefensie. Het gevolg is, stelt Bergkamp, dat de democratie buiten spel staat, waarvan de burger de dupe is.

In mei van dit jaar deed de rechtbank Den Haag uitspraak in de klimaatzaak die Milieudefensie tegen Shell had aangespannen. De rechter veroordeelde Shell om de reductie van broeikasgasemissies tegen 2030 flink aan te scherpen. In juli kondigde Shell aan in hoger beroep te zullen gaan, maar daarna werd het oorverdovend stil. Waarom horen we niets meer over dat hoger beroep?

Omdat het om een civiele procedure gaat, heeft Milieudefensie een monopolie op het afdwingen van het vonnis tegen Shell. Van dat monopolie zou Milieudefensie gebruik kunnen maken door van Shell concessies af te dwingen. Het algemeen belang kan daarbij gemakkelijk ondergeschikt worden gemaakt aan de privébelangen van Milieudefensie. Milieudefensie heeft immers nog meer klimaatrechtszaken tegen Nederlandse bedrijven aangekondigd en wil het vonnis tegen Shell daarom in stand houden om ermee te kunnen schermen in die andere zaken. Maar er is een aanzienlijke kans dat dit vonnis in hoger beroep zou sneuvelen. Onderstaande analyse van deze zaak maakt duidelijk dat Milieudefensie kan marchanderen met het algemeen belang, buiten de democratie om. De burger is de dupe.

“De klimaatzaak van de eeuw”
Zo noemde Milieudefensie de zaak tegen Shell. De voortekenen waren niet gunstig voor Shell – Urgenda was er eerder in geslaagd met klimaatalarmistische claims de rechterlijke macht tot drie keer toe om de tuin te leiden en zo een bevel tot emissiereductie tegen de staat af te dwingen. Nu de rechter bereid was gebleken op de stoel van de wetgever te gaan zitten, leek het een koud kunstje om hem ook zo ver te krijgen om op de stoel van de bedrijfsleider te gaan zitten.

En zo geschiedde. De rechtbank Den Haag zette de leiding van Shell opzij en stelde zelf beleidsdoelen vast voor het wereldwijde concern. Shell werd bevolen om via het concernbeleid van de groep de CO₂-uitstoot van de activiteiten van de gehele groep eind 2030 te verminderen met netto 45% ten opzichte van 2019. Deze reductieverplichting heeft betrekking op de gehele wereldwijde energieportefeuille van de Shell-groep en op het gezamenlijk volume van alle emissies. Niet alleen de emissies van Shell zelf moeten omlaag, maar Shell moet er ook voor instaan dat de emissies van de leveranciers en de klanten drastisch dalen.

Dat zou nodig zijn om de “klimaatcrisis” het hoofd te kunnen bieden.

Activisten van Extinction Rebellion creëren een plaats delict buiten het hoofdkantoor van Shell in Londen. De continue druk van klimaatactivisten draagt er mede toe bij dat Shell zich maar mondjesmaat durft te verweren in rechtszaken. Ilyas Tayfun Salci / Shutterstock.com

Reputatieschade
Shell kon moeilijk verweer voeren tegen de feiten die Milieudefensie aandroeg, omdat Shell veel van die feiten zelf reeds eerder had erkend. Bovendien kan een groot bedrijf de al dan niet bestaande “klimaatcrisis” publiekelijk niet ontkennen. Zodra een bedrijf dat zou doen, krijgt het immers de volledige media, alle activisten en een groot deel van de politiek over zich heen.

Een bedrijf kan zich dergelijke reputatieschade niet veroorloven. Klimaatactivisten maken daar dankbaar gebruik van. Wanneer er geen microfoon in de buurt is hoor je bedrijfsleiders over deze misstanden klagen, maar voor de rechter kan dat nu eenmaal niet.

Partijdige wetenschap
In een civiel geding (dus tussen twee private partijen) is de rechter in belangrijke mate lijdelijk. Dit wil zeggen dat de rechter de feiten waarover de partijen het eens zijn overneemt. In de Shell-zaak heeft de rechter de klimaatalarmistische “feiten” die Milieudefensie aandroeg en die Shell wel ‘moest’ accepteren om reputatieschade te vermijden, daarom gewoon overgenomen.

Zo is de rechter afgegaan op een karikatuur van de klimaatwetenschap die een “klimaatcrisis” zou hebben vastgesteld. Zelfs het IPCC gebruikt de term ‘klimaatcrisis’ of ‘klimaatnoodtoestand’ niet, omdat die term onwetenschappelijk is. Ook de Europese Commissie heeft toegegeven dat deze term slechts een politieke slogan is om de toewijding aan het temperatuurdoel van het Parijse klimaatakkoord te bevestigen. Geen van beide partijen heeft de rechter echter op deze feiten gewezen.

In de Shell-zaak heeft de rechter de klimaatalarmistische “feiten” die Milieudefensie aandroeg en die Shell wel ‘moest’ accepteren om reputatieschade te vermijden, daarom gewoon overgenomen.

Hoger beroep
In juli van dit jaar kondigde Shell aan dat het in hoger beroep ging. Sindsdien is het muisstil rondom dit hoger beroep. Milieudefensie is een half miljoen euro aan het ophalen voor de procedure in hoger beroep, maar heeft verder geen mededelingen gedaan. Navraag bij Shell leverde ook geen nieuwe informatie op.

Wat zou er gaande zijn? Misschien hebben partijen elkaar wat meer tijd gegund om het hoger beroep goed voor te bereiden. Dat hadden ze dan toch kunnen zeggen? Mogelijk speelt hier toch iets anders, dat het daglicht moeilijker kan verdragen. Om te begrijpen wat dat zou kunnen zijn, moeten we eerst de wet verkennen die Milieudefensie voor dit soort acties gebruikt.

Procederen vanuit het algemeen belang
De klimaatzaak van Milieudefensie tegen Shell is een zogeheten ‘algemeen belang’ actie. Milieudefensie heeft in theorie namens alle Nederlandse burgers in het algemeen belang geprocedeerd en dat heeft het bevel aan Shell opgeleverd.

De Nederlandse wet verleent privileges aan belangengroepen als Milieudefensie door hen toe te staan rechtszaken te voeren in het algemeen belang en hen volledig vrij te laten om te bepalen wat het algemeen belang inhoudt. Zo heeft Milieudefensie een rechterlijk bevel kunnen afdwingen dat niet alleen tal van ondernemingen in de problemen brengt (Shell en alle leveranciers), maar bovendien Nederlandse burgers direct raakt doordat Shell verplicht wordt hun emissies fors en versneld te reduceren.

Hoezo algemeen belang?
Anders gezegd, onder het mom van het algemeen belang, en namens alle Nederlandse burgers, heeft Milieudefensie via de rechter afgedwongen dat die burgers, onder wie zich miljoenen klanten van Shell bevinden, straks veel hogere prijzen zullen moeten betalen voor benzine en diesel en veel eerder een dure elektrische auto zullen moeten kopen. Ook de elektriciteitsrekening van de burger gaat fors stijgen, want Shell gaat meer in windenergie steken en die energie is duurder.

Hoezo is dat in het algemeen belang? Mogelijk is er een kleine groep groene zeloten die deze zware economische lasten in het algemeen belang achten, maar de overgrote meerderheid van Nederland zal zich toch achter de oren krabben. Uit onderzoek blijkt immers keer op keer dat de burger voor de verduurzaming niet krom wil liggen. Wanneer de burger zich eenmaal realiseert dat de ‘klimaatcrisis’ fictief is, zal die bereidheid door het nulpunt zakken.

Ook de elektriciteitsrekening van de burger gaat fors stijgen, want Shell gaat meer in windenergie steken en die energie is duurder.

Schikking?
Het Nederlandse procesrecht laat de partijen bij een civiel geding toe om in hoger beroep te gaan en daarna de zaak voor onbepaalde tijd uit te stellen. Dat is in het algemeen een nuttige regeling, want dan hebben partijen meer tijd om zich voor te bereiden op de procedure in hoger beroep. De wet laat partijen echter evenzeer toe om te onderhandelen over een schikking. Ook in de Shell-zaak is dat in beginsel toegestaan.

De wet stelt immers geen beperkingen aan Milieudefensie om met Shell iets anders af te spreken dan het vonnis bepaalt. Met andere woorden, in deze procedures die alleen de geprivilegieerden als Milieudefensie kunnen starten, kan over het algemeen belang ook na een rechterlijke uitspraak vrijelijk onderhandeld worden.

Welnu, de wet geeft ruim baan aan kuiperij tussen twee private partijen om het algemeen belang aan hun eigen belangen ondergeschikt te maken.

Maar, zult u zich afvragen, als Shell in het algemeen belang de emissies moet verlagen, hoe zou daarmee dan gemarchandeerd kunnen worden in een onderonsje met Milieudefensie? Welnu, de wet geeft ruim baan aan kuiperij tussen twee private partijen om het algemeen belang aan hun eigen belangen ondergeschikt te maken. Of dat hier gebeurt weten we niet, maar de wettelijke mogelijkheid ertoe is veelzeggend.

Monopolie Milieudefensie
Inderdaad, dat de wet collusie over het algemeen belang faciliteert, wil natuurlijk niet zeggen dat Milieudefensie en Shell zich daaraan schuldig maken. Om te begrijpen welke dynamiek hier werkt, is het nuttig de invloed van twee factoren te analyseren: geld en macht. Wat houdt dat hier dan in?

Allereerst moet men zich bedenken dat Milieudefensie een wettelijk monopolie heeft over het afdwingen van het vonnis; alleen Milieudefensie kan Shell dwingen het vonnis na te leven en niemand anders. Zolang Milieudefensie niets doet, kan Shell het vonnis aan zijn laars lappen. Zo werkt het civiele recht nu eenmaal. Dit heeft gevolgen want Milieudefensie heeft het recht haar exclusieve bevoegdheid in te ruilen tegen toezeggingen van Shell; Milieudefensie heeft Shell al laten weten te willen spreken over de uitvoering van het vonnis van de rechter. Dat vonnis verschaft Milieudefensie zo een enorme macht over Shell. Macht die is gekocht met het geld van de Nederlandse belastingbetaler en andere burgers.

Alleen Milieudefensie kan Shell dwingen het vonnis na te leven en niemand anders.

Milieudefensie procedeerde mede namens 17.000 Nederlanders. Is dat voldoende om te kunnen opkomen voor het algemene belang? Bart Hoogveld & Milieudefensie

Geld
Als het Milieudefensie uitsluitend om geld zou gaan, zou Milieudefensie kunnen aansturen op een schikking die Shell verplicht tot betalingen in ruil voor Milieudefensies toezegging het vonnis niet te zullen afdwingen. Zo laat de wet toe dat Milieudefensie met Shell afspreekt dat Shell Milieudefensie ieder jaar bijvoorbeeld €10 miljoen betaalt tot en met 2030. Milieudefensie zou dan in ruil voor die betalingen het vonnis verscheuren.

Zo laat de wet toe dat Milieudefensie met Shell afspreekt dat Shell Milieudefensie ieder jaar bijvoorbeeld €10 miljoen betaalt tot en met 2030.

Dat is onwaarschijnlijk, zult u zeggen, want Milieudefensie krijgt al meer dan genoeg geld van de belastingbetaler en de Postcodeloterij, dus voor hun financiering hebben ze Shell niet nodig. Het zou Milieudefensie mogelijk ook reputatieschade kunnen berokkenen wanneer zij geld aanneemt van de fossiele industrie en een rekening in Liechtenstein hebben ze niet. Deze mogelijkheid is dus niet aannemelijk te achten. Dat neemt niet weg dat Milieudefensie zich rijkelijk mag laten vergoeden voor de gemaakte juridische kosten.

Macht
Als het geen geld is, zou het dan macht kunnen zijn? Milieudefensie kan haar monopolie immers inruilen voor andere toezeggingen van Shell. Zo kan Milieudefensie inspraak in de bedrijfsvoering van Shell afdwingen, of concessies eisen van Shell op andere gebieden die niets met het vonnis van doen hebben. Door het vonnis direct uitvoerbaar te verklaren, heeft de rechter de macht van Milieudefensie nog verder vergroot. Opmerkelijk genoeg stelt de wet nauwelijks beperkingen aan deze macht.

Door het vonnis direct uitvoerbaar te verklaren, heeft de rechter de macht van Milieudefensie nog verder vergroot.

Deze private machtsuitoefening wordt gewoonweg verondersteld in het algemeen belang te zijn. Na de gewonnen zaak tegen de staat stond Urgenda bij Rutte op de stoep met een eisenpakket aan concrete maatregelen. Urgenda had nog het nadeel van een korte tijdshorizon (het rechterlijk bevel liep slechts tot eind 2020), maar Milieudefensie heeft er een vonnis uitgesleept dat tot 2030 loopt. Milieudefensie zou dus tot 2031 Shell onder druk kunnen blijven zetten.

Subsidies
Misschien kan Shell ook nog voordeel uit het vonnis halen. De rechter heeft de kosten voor Shell fors verhoogd. Dat mag Shell de staat aanwrijven die de gang naar de rechter door klimaatactivisten mogelijk heeft gemaakt en een rechterlijke macht heeft ingericht die deze activisten met open armen ontvangt en hen graag van dienst is.

Liggen er meer subsidies in het verschiet nu de rechter de ‘verduurzaming’ van Shell heeft versneld? Kan er nu eindelijk serieuze financiële steun voor de opslag van CO₂ worden losgeweekt? Het aangekondigde vertrek geeft Shell in ieder geval meer leverage in dit soort onderhandelingen met de overheid. En het zal toch weer de Nederlandse burger zijn die de rekening betaalt, in het ‘algemeen belang’.

Schimmig
Het blijft koffiedik kijken omdat Milieudefensie en Shell er het zwijgen toe doen. Over de onderhandelingen worden geen mededelingen gedaan. Niemand weet wat er speelt, of en zo ja waarover wordt onderhandeld en of het algemeen belang wordt gecompromitteerd. In het eigen belang van Milieudefensie hebben we alleen inzicht door te redeneren op basis van hetgeen wel bekend is.

Het blijft koffiedik kijken omdat Milieudefensie en Shell er het zwijgen toe doen. Over de onderhandelingen worden geen mededelingen gedaan.

Vaststaat echter dat de wet de burger niet beschermt tegen gemarchandeer met het algemeen belang als excuus. Zoals we hebben gezien is er geen beveiliging tegen verkwanseling van het algemeen belang door actiegroepen als Milieudefensie. Milieudefensie heeft naar eigen inzicht bepaald dat Shell gedaagd zou worden en wat de vordering zou zijn. Milieudefensie bepaalt nu ook naar eigen inzicht wat het vervolg zal zijn.

Meer rechtszaken
De hierboven besproken scenario’s van hebzucht en machtswellust lijken de lezer mogelijk teveel op een script voor een Hollywood-film. Een waarschijnlijker scenario dat beter bij de feiten aansluit, dient zich echter aan. Milieudefensie heeft al aangekondigd dat nog meer Nederlandse bedrijven eraan zullen moeten geloven. Shell heeft het vertrek uit Nederland al aangekondigd, maar Milieudefensie is ook zeer ontevreden over tal van andere bedrijven. Naast alle andere petroleumbedrijven, staan onder andere Rabobank en Tata Steel (Hoogovens) op de lijst. Om de kans op succes van die toekomstige rechtszaken te vergroten heeft Milieudefensie er groot belang bij het Shell-vonnis (zo lang mogelijk) in stand houden.

Om de kans op succes van die toekomstige rechtszaken te vergroten heeft Milieudefensie er groot belang bij het Shell-vonnis (zo lang mogelijk) in stand houden.

Permanente wapenstilstand?
Het hoger beroep van Shell schept echter het risico dat het vonnis in hoger beroep zal worden vernietigd. Dat zou een bom leggen onder al die andere rechtszaken ‘in het algemeen belang’ die Milieudefensie voor ogen heeft en waarmee weer veel publiciteit en financiering kan worden verkregen. Milieudefensie heeft het Shell-vonnis dus nodig om ermee te kunnen schermen in andere rechtszaken. Het valt moeilijk in te zien hoe dit in het algemeen belang zou kunnen zijn, maar het is een plausibele overweging.

Indien dit juist is, zou de wapenstilstand tussen Milieudefensie en Shell wel eens lang kunnen gaan duren. Zolang Milieudefensie niet probeert om het vonnis tegen Shell af te dwingen, heeft Shell er geen belang bij om het hoger beroep zo snel mogelijk voort te zetten. Niemand anders kan het vonnis immers afdwingen.

Zolang Milieudefensie niet probeert om het vonnis tegen Shell af te dwingen, heeft Shell er geen belang bij om het hoger beroep zo snel mogelijk voort te zetten.

Actievoerder van Milieudefensie. Bart Hoogveld & Milieudefensie

Privatisering van het algemeen belang
Zoals we hierboven hebben gezien, kunnen algemeen belang-acties leiden tot vonnissen die tegen het algemeen belang indruisen doordat een actiegroep een absurde vordering instelt en de rechter met fake-feiten op het verkeerde been zet. Maar er zit dus nog een andere schaduwzijde aan deze zogenaamde algemeen belang-acties. Wanneer het ‘algemeen belang’ eenmaal door de rechter is bepaald, kan een actiegroep dat ‘algemeen belang’ gewoon weer verkwanselen door in het eigen belang een schikking aan te gaan.

Wanneer het ‘algemeen belang’ eenmaal door de rechter is bepaald, kan een actiegroep dat ‘algemeen belang’ gewoon weer verkwanselen door in het eigen belang een schikking aan te gaan.

Hoe heeft het zover kunnen komen? De algemeen belang actie was bedoeld om organisaties met een ideëel doel toe te staan zich tot de rechter te wenden indien door de staat of een bedrijf de wet wordt overtreden. Dan zou het algemeen belang bij wetshandhaving alsnog via de rechter erkenning krijgen. Op die manier zou het algemeen belang dan toch nog kunnen prevaleren boven allerlei politieke overwegingen van de overheid of van bedrijven die de wet negeren. Prachtig, althans in theorie.

Democratie in de rechtszaal
Wanneer je deze procedure echter verder analyseert, dan begin je te zien waar de schoen wringt. De algemeen belang-actie verplaatst de politiek naar de rechtszaal. Het algemeen belang wordt in de democratie vertegenwoordigd door de volksvertegenwoordigers die in een parlement bijeenkomen om compromissen te sluiten over allerhande beleid. Deze vertegenwoordigers zijn gekozen door de burgers en zijn aan hen verantwoording verschuldigd. De burger heeft het recht van petitie. De burger heeft ook inspraak en kan inzage krijgen in de stukken.

De algemeen belang-actie verplaatst de politiek naar de rechtszaal.

Zodra het algemeen belang echter in een burgerlijk geding tussen twee private partijen wordt bepaald, gelden deze regels niet meer. Daarom kan Milieudefensie het algemeen belang inruilen voor de privébelangen verbonden aan ‘verduurzaming’ en de preoccupatie met de onbestaande ‘klimaatcrisis’. Milieudefensie is nu eenmaal niet de Staten-Generaal en is de burger geen verantwoording verschuldigd.

De ernst van deze tekortkomingen neemt exponentieel toe waar de vordering niet gebaseerd is op een duidelijke wettekst, maar op een zeer vage norm die voor alle mogelijke schadeclaims kan worden gebruikt en die door een rechter naar eigen inzicht kan worden ingevuld. Juist dat was het geval in de Shell-zaak — Milieudefensie beriep zich op de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm van de onrechtmatige daad. Het is een raadsel hoe een rechter heeft kunnen denken dat je langs deze weg het algemeen belang kan bepalen en dienen.

Het is een raadsel hoe een rechter heeft kunnen denken dat je langs deze weg het algemeen belang kan bepalen en dienen.

Feitelijke incompetentie
Door de discussie over het algemeen belang naar de rechtszaal te verplaatsen vallen ook allerlei andere maatregelen ter bescherming van het algemeen belang weg. Om de kwaliteit te borgen moet de politiek gebruik maken van adviesorganen en deskundigen bij de beleidsvoorbereiding. Er is een enorm ambtelijk apparaat dat een grote verscheidenheid aan deskundigen herbergt en wetsvoorstellen voorbereidt. Kostenbatenanalyses van verschillende beleidsopties helpen bij het maken van de juiste keuzes. Dat soort procedures en hulpmiddelen voorkomt dat de politiek al te grote fouten maakt.

Wanneer over het algemeen belang in de rechtszaal wordt beslist, vervallen deze mechanismen ter borging van de kwaliteit van besluiten. Enkele zeer algemeen geschoolde juristen worden geacht zich een oordeel te kunnen vormen over de vraag of er sprake is van een ‘klimaatcrisis’ en op grond waarvan die conclusie gerechtvaardigd is. Deze juristen hebben geen wetenschappelijke training gehad en het ontbreekt hen vaak aan basaal wetenschappelijk benul. Wetenschappelijke deskundigheid is dus ver te zoeken. Rechters ontvangen geen kostenbatenanalyses van alternatieve beleidsopties en mogen slechts het door de actiegroep geëiste beleid overwegen. Door hun feitelijke incompetentie kunnen rechters dan ook gemakkelijk misleid worden. De rechter heeft mogelijkheden om zich in het algemeen belang daartegen te beschermen, maar heeft in de Shell-zaak nagelaten daarvan gebruik te maken.

Door hun feitelijke incompetentie kunnen rechters dan ook gemakkelijk misleid worden.

Wijziging van beleid
Dat rechterlijk klimaatbeleid niet werkt blijkt ook zodra we kijken naar de procedures voor beleidswijziging.  Wanneer de wetgever signalen krijgt dat beleid niet werkt of anders moet, dan kan hij het beleid aanpassen. Indien bijvoorbeeld, in 2022 de Nederlandse wetgever de wetenschap niet langer ontkent, toegeeft dat er geen ‘klimaatcrisis’ is, het inefficiënte hernieuwbare energie- en mitigatiebeleid verlaat en inzet op kernenergie, dan kunnen de wet en het beleid aan die nieuwe inzichten worden aangepast.

De rechter die een vonnis heeft uitgesproken dat een bedrijf verplichtingen oplegt tot en met 2030 kan echter niets meer veranderen aan dat beleid. Ook al is nog zo afwijkend van het nieuwe Nederlandse beleid in 2022, het is wat het is en staat in steen geschreven. De rechter mag immers slechts spreken wanneer hem iets gevraagd wordt. Wanneer een vonnis eenmaal definitief is geworden, dan kan slechts in uitzonderlijke omstandigheden daar nog iets aan veranderd worden.

Gedwongen vertegenwoordiging
Het idee dat een actiegroep het algemeen belang en alle ingezetenen vertegenwoordigt, is nogal vergezocht, om het zacht uit te drukken. Niet minder dan 17.423.000 Nederlandse burgers deden niet mee aan de rechtszaak tegen Shell, slechts een klein groepje van 17.000 burgers heeft zich bij Milieudefensie aangesloten. Meer dan 17 miljoen burgers zijn dus door Milieudefensie genegeerd en uitgesloten van de besluitvorming over de ‘klimaatzaak van de eeuw’. Slechts achteraf heeft Milieudefensie een deel van de processtukken online gezet. Maar Milieudefensie vertegenwoordigde hen wel in de klimaatzaak tegen Shell.

Dus bijna de gehele Nederlandse bevolking wordt zonder toestemming in de rechtszaak tegen Shell vertegenwoordigd. Milieudefensie is nu zelf het ‘algemeen belang’ en beslist daarover net zo soeverein als de Zonnekoning. Die gedwongen vertegenwoordiging staat op gespannen voet met het Nederlands recht. Zoals we hierboven hebben gezien, is deze procedure strijdig met de beginselen van een democratische rechtsorde die mogelijkheden tot toegang, inspraak en inzage vereisen en ongelijke behandeling, uitsluiting en discriminatie niet toelaten. Omdat alle burgers de subsidies voor Milieudefensie moeten ophoesten en de ongunstige financiële en economische gevolgen van hun algemeen belang-acties moeten dragen, mogen zij niet zo worden behandeld.

Milieudefensie is nu zelf het ‘algemeen belang’ en beslist daarover net zo soeverein als de Zonnekoning.

De gedwongen vertegenwoordiging levert ook schending op van het recht op vereniging, dat niet toelaat dat iemand zonder zijn toestemming lid van een vereniging wordt gemaakt. Bovendien is er een mensenrecht op deelname aan beraadslaging over publieke aangelegenheden dat hier met voeten getreden is.

Rechtenschending
De behartiging van het algemeen belang door Milieudefensie in de Shell-zaak heeft tevens andere rechten van de burger geschonden. Zo heeft de burger er recht op dat de rechter zich niet op de stellingen van partijen verlaat waar het gaat om wetenschap, zoals in de Shell-zaak gebeurde. De burger heeft er recht op dat de rechter de rechten en belangen van alle burgers meeweegt, hetgeen de rechter in de Shell-zaak heeft nagelaten. De burger heeft er recht op dat de eigen belangen van een private organisatie niet kunnen prevaleren boven het algemeen belang, zoals in de Shell-zaak dreigt.

De burger heeft er recht op dat de rechter de rechten en belangen van alle burgers meeweegt, hetgeen de rechter in de Shell-zaak heeft nagelaten.

Kortom, de burger heeft recht op eerlijke en grondwettelijke democratische besluitvorming in overeenstemming met de burgerrechten. Dat heeft de rechter in de Shell-zaak niet kunnen garanderen.

Conclusie: Politiek achter gesloten deuren schept risico’s
Deze beschouwingen tonen aan dat, hoewel de algemeen belang-actie in theorie zou kunnen werken, in de praktijk steeds het risico dreigt, zoals de Shell-zaak bevestigt, dat private partijen met het algemeen belang aan de haal gaan en het voor het eigen karretje spannen. Milieudefensie heeft het algemeen belang in de Shell-zaak zeer eenzijdig voorgesteld en dat vernauwd tot een klimaatalarmistische preoccupatie.  De wet laat toe dat Milieudefensie nu achter gesloten deuren het algemeen belang gemoeid met de Shell-zaak zou inruilen voor een eigen belang om met verdere klimaatprocedures nog meer Nederlandse bedrijven haar wil op te leggen of het land uit te jagen. En dat zonder die lastige democratie met inspraak, inzage en deskundigenadvies.

Onze politiek is op zijn zachtst gezegd niet perfect, maar wordt voor een belangrijk deel transparant en publiekelijk bedreven. Met de algemeen belang-actie verdwijnt het debat over het algemeen belang echter voor een groot deel achter gesloten deuren. Misschien valt het mee, maar alleen Shell en Milieudefensie weten of er sprake is van koehandel. En van de wetgever mogen deze partijen achter gesloten deuren ongeremd hun eigen belangen voor het algemeen belang in de plaats stellen.

Marchanderen met het algemeen belang buiten de democratie om, schaadt de rechtsstaat. De burger betaalt daarvoor de rekening.

Dr. Lucas Bergkamp is milieujurist en werkte tot voor kort als advocaat in Brussel. Hij houdt zich bezig met Europees recht en de relatie met internationaal en nationaal recht, met name op het vlak van risicoregulering. Hij is adviseur van CLINTEL.